Φουρφουράς

(Γράφει ο  Στέφανος Ευθ. Αντωνακάκης)

Χωριό και Δημοτικό Διαμέρισμα-έδρα του τέως Δήμου Κουρητών και τώρα ιστορική έδρα του Καλλικρατικού Δήμου Αμαρίου. Διαδρομή: Διακλάδωση δεξιά στο 3,5 χλμ. (του δρόμου προς Ηράκλειο) Πρασές – Αποστόλοι – Ασώματος – Φουρφουράς.
Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου (Apano Sivrites) το 1577 από το Fr. Barozzi, (fo27r) Furfura, από τον Καστροφύλακα (Κ176) Furfura με 225 κάτ. το 1583, και (Κ 184) με 139 οφειλόμενες αγγαρείες, από το Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 129) Furfura το 1630. Στην αιγυπτιακή απογραφή τού 1834 Furfuras (Ρashley, Traνels in Crete, II, 315) με 40 χριστιαν. και 6 τούρκ. οικογένειες.
Το 1881 αναφέρεται Φουρφουράς, στο δήμο Μοναστηράκι, κάτ. Χριστιαν. 420, το 1900 είναι στον ίδιο δήμο, κάτ. 580, το 1920 έδρα ομώνυμ. αγροτ. δήμου, κάτ.597, το 1928 έδρα ομώνυμ. κοινότητας, κάτ. 683, το 1940 718, το 195 1 667, το 1961 631 και το 1971 κάτ. 546,1991 κάτ.443,2001 κάτ. 508
Εκκλησία ιστορημένη του Αγ. Γεωργίου στη Θέση

Μoυρτσέ (Βλ. Gerοla – Λασιθωτάκη, Τοιχογραφημένες εκκλησίες Κρήτης, σ. 67).
Ο Στέφ. Ξανθουδίδης αναφέρε (Χάνδαξ – Ηράκλειον, σ. 28) ότι είναι ανθρωπωνυμικό όνομα, οφειλόμενο στoν πρώτο ο οικιστή Φουρφουρά, γνωστού βυζαντινού οίκου.
Ο Ρεθεμνιώτης δάσκαλος Εμ. Λαμπρινάκης αναφέρει στo βιβλίo του (Γεωγραφία της Κρήτης, 1890, σ. 107): Φουρφουράς (φούρο) κώμη μεγάλη και ληστρική το πάλαι, όθεν το όνομα. Εννοεί το λατιν. ρήμα furor – fyrtatus sum-ari πoυ σημαίνει κλέπτω ή furfuris που σημαίνει πίτυρο. Υπάρχει και μία παράδοση που φέρει σαν ιδρυτή του χωριού κάποιο κυνηγό από το επώνυμο του οποίου πήρε το όνομα το χωριό. Σύμφωνα με αυτή την παράδοση οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού ζούσαν στη θέση Καλοτά  και λόγω του φόβου των Κουρσάρων Σαρακηνών εκείνης της εποχής μεταφέρθηκαν στο σημείο που βρίσκεται σήμερα  το Κάτω Χώρι. Η πρώτη θέση ήταν ορατή  από τα νότια παράλια και για λόγους επιβίωσης και αποφυγής του κινδύνου των πειρατών, ζήτησαν καταφύγιο σε ένα ασφαλέστερο και απόκρυφο μέρος. Πρόβλημα για τη μεταφορά του χωριού ήταν το νερό μέχρι την ημέρα που ο παραπάνω κυνηγός είδε ένα μικρό αγρίμι να εγκαταλείπει τρομαγμένο από την παρουσία του, το μέρος όπου κυνηγούσε και όπου αργότερα διαπίστωσε την ύπαρξη βάλτου με άφθονο νερό και υδρόβια φυτά. Στο μέρος αυτό και γύρω από την πηγή που σήμερα λέγεται Κάτω βρύση έμελε να κτιστεί το νέο χωριό. Οι κάτοικοι του έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες με τους κατά καιρούς εχθρούς και αναφέρονται στην ιστορία τα παρακάτω ιστορικά γεγονότα: Στις 9-2-1822 έγινε στο Φουρφουρά  φονική μάχη μεταξύ χριστιανών και Τούρκων που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 300 Τούρκων με τον αρχηγό τους Τσιλιβοτάμπαση και 50 χριστιανών. Παρόμοια μάχη δόθηκε στη θέση Άσπες όπου οι Τούρκοι νικήθηκαν και άφησαν στο πεδίο της μάχης πολλούς νεκρούς, ενώ από τους χριστιανούς σκοτώθηκαν 9. Κατά την επανάσταση του 1821 οπλαρχηγός των κατοίκων του Φουρφουρά επίσημα διορισμένος απ’ αυτούς ήταν ο Γεώργιος Σημαντήρης που σκοτώθηκε στη θέση Ρύζι της Επαρχίας Μονοφατσίου. Άλλοι εξίσου δραστήριοι αγωνιστές ήταν οι Εμμανουήλ Κωστάκης, Παντελής Διαμαντίδης του Γεωργίου, Εμμανουήλ Σαρρής, Κωνσταντίνος Ψιμικός και τέλος ο Γεώργιος Ανδρεδάκης του Εμμανουήλ .Για τον καθένα υπάρχει και κάτι το ιστορικό, άξιο περιγραφής. Ο  Εμμανουήλ Κωστάκης έγινε η αιτία να πληροφορηθούν οι χριστιανοί της Επαρχίας τα σχέδια των Τούρκων της Ρεθύμνης για την κατάληψή της. Οι Τούρκοι της Ρεθύμνης  είχαν αποφασίσει να την καταλάβουν μαζί με τους Τούρκους  του Τυμπακίου και έστειλαν αγγελιοφόρο από το Ρέθυμνο με μια επιστολή δεμένη στο χέρι που ανέφερε το σχέδιο κατάληψης. Ο Εμμανουήλ Κωστάκης που πήγαινε από το Φουρφουρά στο Μέρωνα για να συναντήσει τους επαναστάτες χριστιανούς της Επαρχίας συνέλαβε τον Τούρκο πάνοπλο αγγελιοφόρο κοντά στους Ασωμάτους και τον οδήγησε στο Μέρωνα όπου μετά από σωματική έρευνα αποκαλύφθηκαν τα σχέδια των Τούρκων. Αμέσως μετά ο αρχηγός των επαναστατών έστειλε αγγελιοφόρους σε όλα τα χωριά της Επαρχίας για να προφυλάξουν τα γυναικόπαιδα, ενώ ο αιχμάλωτος Τούρκος αγγελιοφόρος εκτελέστηκε και ο οπλισμός του δόθηκε στον Κωστάκη. Την επομένη άρχισαν κιόλας οι επιθέσεις των Τούρκων κατά των χριστιανών και δυστυχώς παρά την αντίσταση που συνάντησαν την κατέλαβαν και απ’ όπου περνούσαν λεηλατούσαν τα χωριά , βίαζαν και κατέσφαζαν. Ο Εμμανουήλ Κωστάκης που είχε επιστρέψει στο Φουρφουρά από το Μέρωνα  πήρε μαζί του ένα δεκαοχτάχρονο νέο και ανέβηκε στην τοποθεσία  Στραβοστράτι που γνώριζε πως θα περάσουν οι Τούρκοι. Κράτησε επίκαιρη θέση και είδε την εμπροσθοφυλακή των Τούρκων και είπε στο νέο να του γεμίζει τα δύο όπλα και αυτός να πυροβολεί. Με τις πρώτες σφαίρες έπεσαν οι προπορευόμενοι Τούρκοι νεκροί και οι λοιποί τράπηκαν σε φυγή γιατί πίστεψαν πως καιροφυλακτούν πολλοί χριστιανοί. Ανάμεσα στους νεκρούς Τούρκους ο Κωστάκης  βρήκε ένα βρέφος που διαπίστωσε πως ανήκε σε χριστιανό και το πήρε και το παρέδωσε στη μητέρα του που κρυβόταν σε κοντινή σπηλιά.

Ο Παντελής Διαμαντίδης του Γεωργίου πήγε στην παλιά Ελλάδα, κατατάχθηκε στο στρατό και προάχθηκε στο βαθμό του λοχία. Στην επανάσταση του 1866 παρά τη θέληση των ανωτέρων του κατέβηκε στην Κρήτη και διορίστηκε από τους χωριανούς του οπλαρχηγός. Έλαβε μέρος στις μάχες Βρύσινα, Αμπελάκι, Μαρουλά και Αρκάδι όπου και σκοτώθηκε ο Παύλος Ψιμικός και τραυματίστηκε ο Νικόλαος Μαθιουδάκης. Ακόμη στη μάχη στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου ο Παντελής Διαμα;ντίδης αναχαίτισε με τους άνδρες του τον Ρεσίτ Πασά και τέλος στη μάχη του Καλλικράτη Σφακίων. Το έτος 1878 εκλέχτηκε πρώτος Δήμαρχος Πανακραίων, ενώ το έτος 1930 πέθανε αφού πρώτα ευτύχισε να δει την πατρίδα ελεύθερη.

Ο Εμμανουήλ Σαρρής ήταν και αυτός οπλαρχηγός του Φουρφουρά το 1866 και μάλιστα από αυτό παρέλαβε την αρχηγία ο Παντελής Διαμαντίδης.

Ο Κωνσταντίνος  Ν. Ψιμικός και μαζί του άλλοι πολλοί Κρήτες που βρίσκονταν στη Σύρο επιβιβάστηκαν σε ιστιοφόρο για να κατέβουν στην Κρήτη προκειμένου να ενισχύσουν τον αγώνα που οι Κρήτες ξεκίνησαν με αφορμή την Επανάσταση του 1866. Όμως τουρκική φρεγάτα τους αιχμαλώτισε και τους μετέφερε στη Σούδα όπου περίμεναν Τούρκοι φρουροί για να τους μεταφέρουν αλυσοδεμένους στην Κωνσταντινούπολη. Ο Κων/νος Ψιμικός βρήκε τρόπο και τους έφυγε, ενώ όλους τους άλλους τους μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη και τους έκλεισαν στις φυλακές επί δύο χρόνια. Απελευθερώθηκαν με την επέμβαση του Ρωσικού προξενείου Ρεθύμνης και επέστρεψαν στην Κρήτη. Ο Κωνσταντίνος Ψιμικός έλαβε μέρος στις μάχες του 1869 και αναδείχτηκε ο πιστότερος ακόλουθος του Παντελή Διαμαντίδη.

Τέλος ο Γεώργιος Ανδρεδάκης που ήταν Βουλευτής της Κρητικής Βουλής  μαζί με το Νικόλαο Ε. Γερωνυμάκη το  1896 εκλέχτηκαν πληρεξούσιοι με την υπόδειξη της μεταπολιτευτικής Επιτροπής που είχε Πρόεδρο της το Μανούσο Ρ. Κούνδουρο. Έλαβαν μέρος στην πολιορκία του Βάμου και στη μάχη της Αλμυρίδος που κράτησε πέντε μέρες. Το 1897 και πάλι με την αρχηγία του Γεωργίου Ανδρεδάκη έλαβαν μέρος στη μάχη της Γέννας στην οποία περικύκλωσαν τους Τούρκους, τους ανάγκασαν να αφήσουν ελεύθερους τους χριστιανούς αιχμαλώτους που κρατούσαν στο Ρέθυμνο και σαν αντάλλαγμα έλυσαν την πολιορκία.

Φθάνοντας στη νεότερη ιστορία του Ελληνικού Έθνους, των Βαλκανικών πολέμων, του Α΄ Παγκοσμίου, της Μικρασιατικής καταστροφής, του Β΄ Παγκοσμίου και του Εμφυλίου πολέμου, οι μαρτυρίες που μας πιστοποιούν την προσφορά των κατοίκων του στους μεγάλους Εθνικούς και άλλους αγώνες πολλαπλασιάζονται. Γι’ αυτούς που πρόσφεραν θυσία τη ζωή τους στο βωμό των ιδανικών της πατρίδας και διέσωσαν την αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία της θεωρούμε χρέος, ύψιστο και ιερό καθήκον σαν είδος πολιτικού μνημοσύνου την αναφορά τους με την ελπίδα πως η αιώνια τους μνήμη θα καταυγάζει στους ερχόμενους αιώνες και θα είναι φωτεινό παράδειγμα για τις επερχόμενες γενιές του Φουρφουρά και δείγμα των ηρωικών τους καταβολών.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1866

Ψιμικός  Παύλος

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-1913

Αντωνάκης Γρηγόριος του Εμμανουήλ    1912

Μαράκης Δημοσθένης του Θεοδώρου     1912

Μαράκης Εμμανουήλ του Ιωάννη            1912

Μπουρδελής Δημοσθένης του Γρηγορίου 1912

Σημαντήρας Εμμανουήλ του Ιωάννη        1912

Σιγανός Ματθαίος του Στυλιανού             1912

Α΄ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ-ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Μουρτζανός Ιωάννης του Στυλιανού       1920

Μπουρδελής Εμμανουήλ του Ανδρέα      1920

Μανωλιτσάκης Ζαχαρίας του Εμμανουήλ 1921

Βορνάκης Γεώργιος του Στυλιανού           1922

Μανωλακάκης Ευστράτιος του Ιωάννη     1922

Μουρτζανός Εμμανουήλ του Γεωργίου     1922

Τζωρτζάκης Γεώργιος του Παναγιώτη      1922

Τρουλλινός Εμμανουήλ του Γεωργίου      1922

Β΄ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1940-1944

Ταξάκης Ανδρέας του Γεωργίου               1940

Ταξάκης Μιχαήλ του Ανδρέα                   1940

Σημαντήρας Ιωσήφ του Ιωάννη                1940

Διαμαντάκης Κωνσταντίνος του Παύλου 1940

Κουφάκης Ελευθέριος του Παναγιώτη     1944

Μπουρδελής Ιωάννης του Νικολάου        1944

Μουρτζανός Γεώργιος του Εμμανουήλ    1944

Τυράκης Γεώργιος του Μιχαήλ                1944

ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1944-1949

Κωστάκης Γεώργιος του Ζαχαρία             1948

Μανωλιτσάκης Αριστομένης του Νικολάου1948

Μουρτζανός Μιχαήλ του Εμμανουήλ        1948

Μουρτζανός Ανδρέας του Εμμανουήλ       1948

Διαμαντάκης Ευτύχιος του Παντελή          1949

Σημαντήρας Ελευθέριος του Δημητρίου  1949

Αξίζει να παρατηρήσουμε πως ο αγώνας των Φουρφουριανών συνεχίστηκε αμείωτος για χάρη της πατρίδος και μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς. Δεν είναι λίγοι και ευκαταφρόνητοι εκείνοι που πολέμησαν στο πλευρό των Άγγλων, εναντίων των Γερμανών κατακτητών. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε τον Γεώργιο Μανέλη Τυράκη που ανήκε στην ομάδα που σχεδίασε και τελικά έφερε σε πέρας τη γνωστή απαγωγή του Γερμανού  στρατηγού Κράιπε.

Για τις περιόδους της Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας δεν υπάρχουν άλλες ιστορικές πηγές μέχρι τώρα. Οι Τούρκοι εγκατέλειψαν το χωριό τον Απρίλιο του έτους 1897και επανήλθαν τα έτη 1901,2,3,4 και1905 και πούλησαν τα κτήματα που κατείχαν στη γύρω περιοχή.

Μεγάλος Ευεργέτης του Φουρφουρά είναι ο αείμνηστος Μανώλης Σαρμάνης που άφησε το 12% της περιουσίας του στην κοινότητα καθώς και δύο κτήρια που λειτούργησαν ως οικοτροφεία για τους μαθητές των γύρω χωριών Επίσης παλιότεροι ευεργέτες  είναι οι οικογένειες Βορνάκη και Λέκκα.

Σήμερα ο Φουρφουράς διαθέτει Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο, αγροτικό ιατρείο, ελαιοτριβείο,  φούρνο, ζαχαροπλαστείο, φαρμακείο, βενζινάδικο, σούπερ μάρκετ, ταβέρνες, ενοικιαζόμενα δωμάτια,, καφενεία, ΚΕΠ κά  Είναι δεύτερη έδρα με Επισκοπείο ,συσσίτια γερόντων και βιβλιοπωλείο της Μητρόπολης Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων .Είναι έδρα του Αθλητικού Ομίλου Ψηλορείτη(Α.Ο.Ψ) με σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις, το Μαράκειο Στάδιο με τριαντάχρονη πλούσια αθλητική δραστηριότητα. Έχει βγάλει πολλούς επιστήμονες και  δύο βαλκανιονίκες αθλητές : τον παλαιστή Νίκο Σημαντήρα και το δισκοβόλο Μιχάλη Μαράκη με πολλές διακρίσεις. Έχει Πολιτιστικό Σύλλογο που πραγματοποιεί όλο το χρόνο πολλές πολιτιστικές δραστηριότητες

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

1.Του Αγίου Γεωργίου 2.Του Αγίου Νεκταρίου,3.Του Αγίου Αντωνίου,  4.Του Αγίου Γεωργίου, 5.Του Αφέη Χριστού, 6.Της Παναγίας, 7.Της Θεοτόκου, και 8.Της Αγίας Παρασκευής
Η ανάβαση στον  Ψηλορείτη γίνεται συνήθως από το Φουρφουρά, απ’ όπου είναι ευκολότερη και περνά και το ευρωπαϊκό ορειβατικό μονοπάτι Ε4 και οργανώνονται το καλοκαίρι πολλές αναβάσεις.