Αμάρι

Χωριό και Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αμαρίου. Η αρχαιότερη μνεία του ονόματος του χωριού αναφέρεται σε επιγραφή του ναού της Αγίας Άννας, κοντά στο χωριό, στη χρονολογία από κτίσεως κόσμου 6733, πoυ αντιστοιχεί στο 1225 μ.Χ. (Βλ. Gerοlα, Monumenti Veneti, IV, σ. 497). Αναφέρεται και σε έγγραφo τoυ 1368 (Εl. Santschi, Regestes des arrets ciνils etc. p. 140). Amari de partibus Sivritorum.

Το 1583 αναφέρεται από τον Καστροφύλακα (Κ 176) Αmari με 131 κάτ. και από το Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 128) Αmari το 1630. Στην αιγυπτιακή απογραφή τoυ 1834 αναφέρεται Αmari (Ραshley, Τraνels in Crete, II, 314) με 20 χριστιαν. και 1 τούρκ. οικογένειες. Στην απoγραφή τού 1881 αναφέρεται στο δήμο Μoναστηράκι με 284 κάτ. Χριστιαν. και 8 Τούρκ. Το 1900 αναφέρεται Νεφς Αμάρι στον ίδιο δήμο με 378 κάτ. Στην απογραφή του 1928 αναφέρεται Νεφς Αμάρι, έδρα oμώνυμης κoινότητας και έχει 286 κάτ. Το 1940 αναφέρεται Νεφς Αμάρι με 306 κάτ. το 1951 με 220, το 1961 αναφέρεται Αμάρι με 193 και το 1971 με 166 κάτ. Κατά την Τουρκοκρατία ήταν βακουφικό και αναφέρεται Νεφς Αμάρι = το κυρίως Αμάρι, ή πρωτεύουσα.
Στo κέντρο του χωριού, πάνω στο πιο υψηλό σημείο βράχoυ, ήταν (1900) τα ερείπια μικρού πύργου, όπου ήταν η έδρα της καστελανίας Αμαρίου. (Βλ. G. Gerola, Μοnumenti ecc. σ. 193 τόμ. I).
Στο χωριό υπάρχεi ο αρχαιότερος ναός της Αγίας Άννας, με τoιχoγραφίες σκηνών χριστολογικών και αγίων. Η κτητορική επιγραφή αναγράφει τη χρονολoγία 1196. (Βλ. Gerοla, Μοnumenti ecc. IΙ, σ. 299). Είναι και η εκκλησία του Αγ. Θεοδώρου με τοιχογραφίες και χαράγματα του 1588 και 1731. (Βλ. Κ. Καλoκύρη, Ανέκδοτoι επιγραφαί, “Κρητικά Χρονικά”, Ε’ , σ. 342). Σε μικρή απόσταση από το χωριό σώζονται τα ερείπια του ναού της Θεοτόκου (η Κερά Παναγιά), όπoυ σκότωσαν τον επίσκοπο Λάμπης Μεθόδιο Σιλιγάρδo τo 1793.
Στo Αμάρι γεννήθηκε τα τέλη του 16ου αιώνα ο Αθανάσιoς Σκληρός, ή Πικρός εκ Πικρίδων, διδάκτoρας της φιλολογίας και της Ιατρικής, αρχίατρος της Κρήτης. Έζησε την πολιορκία του Χάντακα μέχρι τo 1664, ότε απέθανε, και περιέγραψε τα γεγονότα της πoλιoρκίας μέχρι τότε σε 9287 ιαμβικούς τριμέτρoυς στίχους.
Άνω Μέρος

•    Απόσταση από Ρέθυμνο: 48,5 χλμ. (Διαδρομή: διακλάδωση στο 31 χλμ. στο δρόμο προς Αμάρι – Απόστολοι – Μέρωνας -Γερακάρι – Άνω Μέρος)
•    Υψόμετρο: 580 μ.
•    Πληθυσμός: 1991: 363 κάτοικοι
(1940: 744 κάτοικοι)

Χωριό και Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Συβρίτου. Βρίσκεται στις ΒΑ υπώρειες του όρους Κέδρος, με θέα προς όλο το Κάτω Αμάρι και τον Ψηλορείτη. Στις Βενετσάνικες απογραφές αναφέρεται μονολεκτικά από το Fr. Βarozzί (Fo 27r) Anomeros το 1577 από τον Καστροφύλακα (Κ 176) Anomeros με 63 κατ. το 1583, από το Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 129) Αnοmerοs το 1630. Στην αιγυπτιακή απογραφή τού 1834 αναφέρεται Αnomeros (Ρashley, Τraνe1s in Crete, II, 314) με 50 χριστιαν. οικογένειες. Το 1881 αναφέρεται στο δήμο Αποδούλου με 441 Χριστιαν. κάτ. Το 1900 είναι στον ίδιο δήμο με 533 κάτ., το 1920 έδρα ομώνυμης κοινότητας με 557 κάτ, το 1928 με 490, το 1940 με 572, το 1951 με 463 το 1961 με 455 και το 1971 με 333 κάτ.