ΚΥΡΙΑΚΗ 11-01-2009
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΛΑΤΑΝΟΥ
Πλάτανος το μεγαλύτερο χωριό της επαρχίας Αμαρίου, περιοχή Αμπαδιάς Νομού Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 580 μέτρα και έχει πληθυσμό 504 κατοίκους κατά την τελευταία απογραφή του 2001.
Το Χωριό κατά την επικρατέστερη εκδοχή, πήρε το όνομα του, από ένα τεράστιο δέντρο Πλάτανο που υπήρχε πάνω στα θεμέλια παλιάς Εκκλησίας. Μία γυναίκα έβλεπε επανειλημμένα το ίδιο όραμα, φλόγες να βγαίνουν από τις ρίζες του Πλατάνου και μία μαυροφόρα να την προτρέπει να σκάψουν στις ρίζες, το εξομολογήθηκε στον τότε Ιερέα του χωριού, ο οποίος έσκαψε και βρήκε τα θεμέλια παλαιάς αγιογραφημένης Εκκλησίας που τιμόταν στην Υπαπαντή.
Άλλη εκδοχή θέλει το χωριό να παίρνει το όνομά του, από ένα μεγάλο Πλάτανο οπού σώζεται και υπάρχει ακόμα στην θέση της παλιάς βρύσης.
Η Κρήτη υπήρχε πάντα η πιο ευαίσθητη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Ο Πλάτανος από Μινωικής εποχής φυλούσε Θερμοπύλες, εξαιτίας της στρατηγικής θέσης που έχει το βουνό Κάρταλος και ο εκεί συνοικισμός που σήμερα δεν σώζεται. Από την κορυφή του βουνού λόγω ύψους, γεωγραφικής θέσης και εμβέλειας, είναι δυνατή η εποπτεία ολόκληρου του κόλπου Μεσσαράς, του Ακρωτηρίου Λίθινου ή «Χάραξ» όπου ο καθηγητής Ν. Παναγιωτάκης και πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι έγινε η απόβαση των Αράβων στην Κρήτη, και γενικά υπάρχει εποπτεία της ποιο ευαίσθητης θαλάσσιας περιοχής της νότιας Κρήτης. Στην Μινωική εποχή ήταν μόνιμα εγκατεστημένοι εκεί πλούσιοι κάτοικοι – Φρουροί με τις οικογένειές τους και η αμειβόμενη υπηρεσία τους ήταν, όταν έβλεπαν κάποιο πειρατικό καράβι να προσεγγίζει τα νότια παράλια, να ανάβουν φωτιά και με σινιάλο ειδοποιούσαν τους άλλους φρουρούς του Κόφινα τους λιγοστούς φρουρούς του Ψηλορείτη και από εκεί τους επίσης λιγοστούς φρουρούς των Λευκών Ορέων. Με αυτό τον τρόπο το σήμα κινδύνου και απειλής μεταδιδόταν σε όλα τα μεγάλα βουνά του νησιού και κατ’ επέκταση σε όλη την Κρήτη. Έγιναν λοιπόν πολλές μάχες για τη διεκδίκησης αυτής της προνομιακής θέσης, γι’ αυτό ανέκαθεν υπήρξε στόχος το βουνό και ο συνοικισμός του Καρτάλου, που άνηκε ολόκληρο στον Πλάτανο και φυλούσε Θερμοπύλες.
Κατά τις γραπτές σημειώσεις του Πλατανιανού Διδασκάλου Ζευγαδάκη Γρηγορίου, ο οποίος ήταν λόγιος και είχε γεννηθεί το 1897, το χωριό φαίνεται από τα χρόνια της Αραβοκρατίας με πολλές καταστροφές από τους Σαρακηνούς του πειρατικού Κράτους. Ο Αυτοκράτορας Ρωμανός ο Β΄ έδωσε το 960 μ.Χ. διαταγή στον εξοχότερο Στρατηγό και αργότερα Αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά , να απελευθερώσει την Κρήτη από το πειρατικό Κράτος. Το 961 μ.Χ. μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από 140 περίπου χρόνια δουλείας από τους Αγαρηνούς, ο Αρχιστράτηγος περνώντας από την περιοχή, εκτίμησε την θυσία των χωριανών και των ασκητών του Αγίου Αντωνίου, που σφαγιάστηκαν από τους Αγαρηνούς στο εσωτερικό του Ναού ενώ είχαν καταφύγει για να γλυτώσουν. Όμως τα έντονα κλάματα των τρομοκρατημένων μωρών παιδιών, τους μαρτύρησαν και κατέληξαν έτσι από την οργή των άθεων Σαρακηνών, σε ομαδική ανελέητη σφαγή. Με προσωπική μέριμνά του ο Αρχιστράτηγος, το επάνδρωσε από άνδρες που έφερε από το Βυζάντιο και από τους κατοίκους που απέμειναν στους δύο συνοικισμούς, Κάρταλο και Μετόχια. Κατόπιν πάλι με προσωπική του μέριμνα για να ενισχύσει το Χριστιανισμό στο χωριό, ο Στρατηγός από τα αμύθητα λάφυρα τον Μοζαράβων, οικοδόμησε τον αγιογραφημένο Ναό της Υπαπαντής στου οποίου τα θεμέλια υψώνεται σήμερα ο ενοριακός Ναός, τον Ναό της Αγίας Αικατερίνης στον τότε οικισμό του Καρτάλου και αναστήλωσε το Ναό του Αγίου Αντωνίου που υπήρχε στο ασκητήριο.
Η παράδοση, οι Πλατανιανοί που αναφέρονται αναλυτικά στις πηγές, οι πολύτιμες γραπτές σημειώσεις του αείμνηστου Διδασκάλου Ζευγαδάκη Γρηγορίου καθώς και η μαρτυρία του Πανοσιολογιοτάτου Αρχιμανδρίτη Πατέρα Χαρίτωνα Παπαδοβασιλάκη, Ηγουμένου της Μονής Αγίου Νικολάου Ζαρού, μας αναφέρουν ότι, από τον Πλάτανο καταγόταν ένας μεγάλος πνευματικός ασκητής, ο Όσιος Ευθύμιος. Ο Όσιος ασκήτεψε αρχικά στον Βυζαντινό Ναό του Αγίου Αντωνίου που λειτουργούσε ως ασκητήριο. Είχε βοηθήσει σε παιδική ηλικία στο κτίσιμο του Ναού, ζυμώνοντας την λάσπη με τα πόδια του. Αργότερα σε νεαρή ηλικία χειροτονήθηκε μοναχός και ασκήτεψε στον ναό του Άγιου Αντωνίου μαζί με άλλους υποτακτικούς. Ο Άγιος ήταν σγουρομάλης και αυτό φαίνεται από μία οπή στο βουνό βορειοανατολικά της σκήτης του Αγίου Αντωνίου, που φέρει ακόμα και σήμερα την ονομασία «ΤΟΥ ΣΓΟΥΡΟΥ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ».Ο Όσιος έγινε γρήγορα ξακουστός για την αγιότητα και τα θαύματα του, γι’αυτό κατέφευγε συχνά από ταπείνωση στην οπή του βράχου, για να ησυχάσει μόνος να προσευχηθεί και να αποφύγει την δόξα που του απέδιδε η κοσμοσυρροή των προσκυνητών από όλη την Κρήτη. Όταν ο Άγιος κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να ξεφύγει από τον κόσμο, ούτε στο ερημητήριο της οπής, κατέφυγε ψηλά στο βουνό πάνω από την μονή του Αγίου Νικολάου Ζαρού. Εκεί ασκήτεψε στα σπήλαια που φέρουν και σήμερα το όνομα του, «ΤΟΥ Αϊ ΕΥΘΥΜΗ ΟΙ ΣΠΗΛΙΕΣ» ο Άγιος κρυβόταν, τον κάλυβε η χάρης του θεού, μόνο κάποιοι πνευματικά ανεβασμένοι μοναχοί από την μονή τον έβλεπαν, άκουγαν όλοι για ένα κοκαλιάρη, αόρατο ασκητή, αλλά δεν μπορούσαν να τον βρουν. Κάποια βράδια κατέβαινε χαμηλά για να βρει λάχανα στους κήπους για να τραφεί . Έβλεπαν οι χωρικοί κομμένα τα λάχανα από τα μποστάνια και νόμισαν ότι ζώο καταπατεί τις σοδειές τους. Κρύφτηκαν λοιπόν μία βραδιά δύο νέοι με ακόντια και νομίζοντας τον Όσιο για Ζώο τον λάβωσαν. Τον πλησίασαν έντρομοι και τον ρώτησαν ποιος ήταν και ο Άγιος για πρώτη φορά ομολόγησε λέγοντας: Είμαι ο Ευθύμιος και θέλω να με πάτε στην γενέτειρα μου τον Πλάτανο! Οι χωρικοί πρόθυμα σήκωσαν τον Άγιο και χάραξαν πορεία για τον Πλάτανο, όταν έφτασαν στο σημείο της σημερινής παλιάς Βρύσης, οι νέοι και ο λαβωμένος Ασκητής εξαντλημένοι από την οδοιπορία δίψασαν, τον ρώτησαν πού υπάρχει νερό στην περιοχή για να πιούν και ο Άγιος σημείωσε με το σημείο του Σταυρού ένα βράχο, και ευθύς δια θαύματος του Αγίου έτρεξε δροσερό, γάργαρο νερό όπου ρέει μέχρι και σήμερα.
Το χωριό στις απογραφές αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Barozzi, από τον Καστροφύλακα το 1583 με 392 κατοίκους, από το Βασιλικάτα το 1630 με 1236 οφειλόμενες αγγαρείες, στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 με 15 Χριστιανικές και 20 Τούρκικες οικογένειες, το 1881 αναφέρεται στο δήμο Αποδούλου με 220 κατοίκους (122 Χριστιανούς και 98 Τούρκους), το 1900 στο δήμο Αποδούλου με 208 κατοίκους, το 1920 έδρα αγροτικού Δήμου Πλατάνου με 345 κατοίκους, το 1928 κοινότητα Πλατάνου με 376 κατοίκους, το 1940 με 474 κατοίκους, το 1951 με 574 κατοίκους, το 1961 με 532, το 1971 με 530 κατοίκους, το 1981 με 520 κατοίκους, το 1991 με 503 κατοίκους, και στη τελευταία απογραφή του 2001 με 504 μόνιμους κατοίκους.
Στους κώδικες του Ιεροδικείου του Χάνδακος (ΗΡΑΚΛΕΙΟ) 1699, φαίνεται στην δήλωση είσπραξης κεφαλικού φόρου, αντιπρόσωπος – πληρεξούσιος επίτροπος τον Χριστιανών ενώπιων των Τούρκων Κετχουντάδων, ο Πλατανιανός Γέροντας Αλέξανδρος υιός του Γιάννη (ΠΡΟΚΡΙΤΟΣ).
Το 1671, στα Αρχεία του Οθωμανικού Κτηματολογίου της Κωνσταντινούπολης, αναφέρονται για τον Πλάτανο ονομαστικά 109 άτομα να πληρώνουν 56 χαράτσια κεφαλικό φόρο. Για τον συνοικισμό του, τον Κάρταλο, αναφέρονται ονομαστικά 53 άτομα να πληρώνουν 7 χαράτσια κεφαλικό φόρο.
Επίσης στους κώδικες του ιεροδικείου φαίνεται ότι, οι Πλατανιανοί ήταν λεβέντες και αλύγιστοι στις πιέσεις των Τούρκων, για να υποτάξουν λοιπόν οι Τούρκοι τους Χριστιανούς, επέλεξαν ένα, από τους πιο σκληρούς Σύριους γενίτσαρους (ΣΠΑΧΗΔΕΣ) από την πόλη Χόμς, 50 χιλιόμετρα από την παραλιακή Τρίπολη της Συρίας, να εγκατασταθεί στον Πλάτανο, για να τους εξισλαμίσει και να τους υποτάξει ολοκληρωτικά στον Τούρκικο ζυγό.
Οι Πλατανιανοί πέρασαν πολλά βασανιστήρια από τους Τούρκους και από τον Σπαχή, το 1671 ο Παπά Ανδρέας θρηνεί για τον εξισλαμισμό του γιού του. Το 1693 ο Σύριος τούτος Γενίτσαρος δεν έχει κορεστεί ακόμα από τους εκβιασμούς, τα βασανιστήρια και τους εξισλαμισμούς που διέπραξε κατά των Χριστιανών και σε έγγραφο του ιεροδικείου φαίνεται να συνεχίζει! ως αφιερωτής και κτήτορας του τζαμιού στην θέση των θεμελίων της παλαιάς Εκκλησίας της Υπαπαντής. Η παράδοση αναφέρει ότι, ο Σύριος Τούρκος Γενίτσαρος αφού έκοψε τον μεγάλο Πλάτανο που ήταν ριζωμένος στα θεμέλια της παλαιάς εκκλησίας, βεβήλωσε τον χώρο, ξερίζωσε τα θεμέλια του ερειπωμένου Ναού και μετέβαλε τον Χριστιανικό Ναό σε Τούρκικο Τζαμί υψώνοντας Νοτιοανατολικά επιβλητικό Μιναρέ.
Όμως το παράδοξο και υπερφυσικό, ήταν ότι, ο Μιναρές γκρεμιζόταν την επομένη ημέρα της ανεγέρσεως με υπερφυσικό τρόπο, συμπαρασύροντας και γκρεμίζοντας έτσι ολόκληρο το οικοδόμημα, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει ο σκληρός γενίτσαρος τελικά, κάθε επίμονη προσπάθεια και χρηματοδότηση για την ανέγερση του Τούρκικου Τεμένους.
Στους Χρόνους της Τουρκοκρατίας το χωριό ανέδειξε τοπικούς Αρχηγούς τον Διδάσκαλο Μιχαήλ Γαλυφάκη και τον Καπετάν Κωνσταντή Στεφανάκη, στους νεώτερους χρόνους από το 1912 και μετά 22 Πλατανιανοί έχυσαν το αίμα τους σε διάφορους Εθνικούς πολέμους. Η συμβολή του Πλατάνου στην εθνική αντίσταση για την απελευθέρωση, ήταν καταλυτική για όλο το Αμάρι και την Κρήτη ευρύτερα.
Αξιοθέατα του χωριού αποτελούν: Το όμορφο, μεγάλο και ανεξερεύνητο σπήλαιο Συριάκι που βρίσκεται βόρεια στο Πλατανιανό βουνό Χοντράδα με τους υπέροχους σταλακτίτες. Ο Βυζαντινός σπηλαιώδης Ναός του Αγίου Αντωνίου που στα Χρόνια του Βυζαντίου και της Αραβοκρατίας λειτούργησε ως Ασκητήριο. Το τεράστιο κατακόρυφο βοθώνι του Κορατσινιά που βρίσκεται και αυτό στην πορεία για το βουνό Χοντράδα και είναι μία θαυμάσια γεωφυσική οπή που προκαλεί δέος και περιέργεια και αποτελεί καταφύγιο πολλών σπάνιων-προστατευμένων πουλιών και ζώων. Η Πατάρα μία σπηλιά Βορειοδυτικά του χωριού με θέα όλο το χωριό και τον κόλπο Μεσσαράς. Του Σγουρού η Εκκλησιά, η οπή όπου ο Άγιος Ευθύμιος ασκήτεψε. Του Δράκου η τρύπα, μία μικρή τρύπα, που το βάθος της πρέπει να είναι μεγάλο, γιατί πολλές φορές το χειμώνα όταν έχει κρύο, με την διαφορά θερμοκρασίας βγάζει καπνούς σαν Δράκος και γι’αυτό ονομάστηκε του Δράκου η τρύπα. Ο Ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου με το αξιόλογο καμπαναριό. Τέλος ο μεγάλος Πλάτανος με την παλιά Βρύση που ρέει γάργαρο, καθαρό και δροσερό νερό.
ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ & ΛΑΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ:
ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
ΙΕΡΟΔΙΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
ΖΕΥΓΑΔΑΚΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ
ΠΑΤΗΡ ΧΑΡΙΤΩΝ ΠΑΠΑΔΟΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΗΓΟΥΜΕΝΟΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΖΑΡΟΥ
ΚΡΥΟΒΡΥΣΑΝΑΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ
ΠΑΤΗΡ ΜΗΝΑΣ ΑΛΥΣΑΝΔΡΑΚΗΣ
ΜΑΡΑΓΚΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ (ΜΑΡΑΓΚΟΚΑΝΤΙΚΟ)
ΤΡΟΥΛΛΙΝΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ (ΛΑΜΠΑΝΤΩΝΗΣ)
ΤΡΟΥΛΛΙΝΟΥ ΔΩΣΙΑ (ΛΑΜΠΑΝΤΩΝΕΝΑ)
ΤΡΟΥΛΛΙΝΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΔΑΝΔΟΥΛΑΚΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ (ΔΡΑΚΟΝΙΚΟΛΙΝΑ)
ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ (ΔΙΑΚΟΓΙΩΡΓΗ)
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: Η συλλογή Ιστορικών στοιχείων για το χωριό μας συνεχίζεται, από μαρτυρίες κατοίκων, συλλέγω πληροφορίες για την συμβολή του χωριού μας στην Αντίσταση την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, τις οποίες στην πορεία θα προσθέσω σε αυτή την σελίδα. Πλούσιο φωτογραφικό υλικό και διασύνδεση με ανθρώπους που αγαπούν και συνδέονται με το χωριό μας, θα βρείτε σε σχετική σελίδα του Πλατάνου https://www.facebook.com/groups/platanos.amariou.rethymnou.kritis/ στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης το Facebook. Κωνσταντάκης Αντώνης.
