Από την Τρουλλινού-Πειρουνάκη Πόπη

1   Το σπήλαιο Γερανίου λέγεταιότι είναι το σημαντικότερο σπήλαιο της Κρήτης Βρίσκεται 7 χιλιόμετρα δυτικά του Ρεθύμνου, στην τοποθεσία «Καμάρι» και κοντά στην παραλία του Γερανίου.

Ανακαλύφθηκε  στις 15 Μαρτίου 1969 κατά τη διάρκεια κατασκευής της νέας εθνικής οδού εντελώς τυχαία. Η σημερινή είσοδός ανοίχθηκε από τα εκρηκτικά που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάνοιξη της οδού. Η αρχική. είχε κλειστεί από βράχους πριν από το τέλος της ύστερης Νεολιθικής περιόδου και  εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια της ανασκαφής

Το σπήλαιο ήταν σφραγισμένο, γι αυτό η στρωματογραφία της πρώιμης Νεολιθικής ΙΙ, της μέσης Νεολιθικής και της ύστερης Νεολιθικής περιόδου ήταν εξαιρετικές

2    Ο Μαραθόσπηλιος  βρίσκεται, 29km νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου στην περιοχή του Μυλοπόταμου και κοντά στο χωριό Κυνηγιανά. Είναι από τα ωραιότερα σπήλαια της περιοχής, με μήκος 160m. Δεν έχει ενεργό διάκοσμο, ενώ σε αρκετά σημεία υπάρχουν ίχνη νερού.

3 Χαϊνόσπηλιοςβρίσκεται 200 από τον οικισμό Καμαράκι στη θέση Συκιά. Μοναδικές σταλαγμιτικές στήλες ύψους πάνω από 6m, αλλά και πλήθος μικρών και μεγάλων σταλαγμιτών κοσμούν το σπήλαιο. Λέγεται ότι οι χαΐνήδες, οι διάσημοι Κρητικοί αντάρτες, είχαν το καταφύγιό τους εκεί .Ακόμη πολλές  επαναστατικές επιτροπές κατά την Τουρκοκρατία και την Κατοχή συνεδρίαζαν στο Χαινιοσπηλο.

4  Στον ορεινο Μυλοπόταμο βρίσκεται η Σπηλιά τουΜελιδονίουη ΓεροντόσπηλιοςΣτο αρχοντικο και παραδοσιακό αυτό  χωριό γεννήθηκαν  οι .ξακουστοί οπλαρχηγοί αδερφοί Μελιδόνη.

Τον Οκτώβριο του 1897στο Μελιδόνι συνήλθε η επαναστατική Κρητική Συνέλευση  και αποδέχθηκε, με ψήφισμα, την αυτονομία του νησιού  μας.
Στο πλευρό του Εθνάρχη Ελευθέριου Κυριάκου Βενιζέλου, αγωνίστηκαν Μελιδωνιώτες για Ένωση της Κρήτης με τη Μάνα Ελλάδα. 

Στα μαύρα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής, που ορθώθηκε θριαμβευτικά η Εθνική μας Αντίσταση Στο Μελιδόνι θα συναντήσουμε λεβέντες πρωτομάχους, και οργανωτές του ιερού αντιστασιακού αγώνα.. Επίσης Στον αγώνα των Κρητών για την Ελευθερία ήταν μάρτυρας, το ολοκαύτωμα στο Σπήλαιο του Μελιδονίου

5 Πάνω από την κοιλάδα του Μυλοπόταμου 1.800 μέτρα βορειοδυτικά του ομώνυμου χωριού βρίσκεται το σπήλαιοΣφεντόνη Είναι ένα από τα δύο «αξιοποιημένα» σπήλαια του Ψηλορείτη, προσβάσιμο και από ΑΜΕΑ και ένα από τα ομορφότερα και σημαντικότερα της Ελλάδας, ως προς το διάκοσμό του. Η ονομασία αυτή προέρχεται από έναν αντάρτη από τα Σφακιά, τον Σφεντόνη, που κρυβόταν στο σπήλαιο. Μια μέρα, εκεί που έψηνε κρέας έξω από τη Σπηλιάς τον πλησίασε ένα αγόρι και του ζητησε  λίγο φαγητό. Ο Σφεντόνης, επειδή αποκαλύφτηκε η κρυψώνα του, νευρίασε και τον κλώτσησε με την μπότα του τόσο δυνατά, που τον σκότωσε

6 Το σπήλαιο τουΑγίουΑντωνίου βρίσκεται στα βόρεια του χωριού Πατσός Αμαρίου μέσα στο υπέροχο ομώνυμο φαράγγι Έχει αποδειχθεί από τις αρχαιολογικές έρευνες, ότι αποτέλεσε σημαντικό κέντρο λατρείας από τα υστερομινωικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Και διατηρεί το λατρευτικό χαρακτήρα του έως σήμερα.. Ονομάζεται και Σπήλαιο του Κραναίου Ερμή, καθώς ήταν ο τόπος λατρείας του Κραναίου Ερμή, όπως προκύπτει από την αναθηματική επιγραφή "Ερμή Κραναίω, Δώρος Στεφάνω ευχήν".

Κάτω από τη Βραχοσκεπή του Φαραγγιού υπάρχει το Εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου, του προστάτη των παιδιών.Περίπου 300 μέτρα μακρύτερα προς τα νότια βρίσκεται ένα δεύτερο μικρό σπήλαιο,  η Φουρναρέ.

Το 1885-6 έγιναν κάποιες ανασκαφές από τον F. Halbherr, στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι. Τα ευρήματα ήταν ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια, τα οποία και βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου.

Το 1894 βρέθηκαν και άλλα ευρήματα τα οποία πουλήθηκαν στον Arthur Evans και βρίσκονται στο Μουσείο της Οξφόρδης.

Οι  πρόσφατες ανασκαφές που έγιναν το 1989 από την ΚΕ΄Εφορία Κλασσικών Αρχαιοτήτων έδειξαν ότι η μινωική λατρεία ετελείτο κυρίως στο χώρο της Βραχοσκεπής και βρέθηκαν οστά ζώων που είχαν τεθεί στην πυρά, όπως επίσης και αγγεία-ειδώλια. Στις ίδιες ανασκαφές, επίσης, βρέθηκε ένα αγαλματίδιο του μυθικού θεού Πάνα.

7 Στο οροπέδιο της Νίδας ανατολικά του Ψηλορείτη (Ιδη) βρίσκεται  Το Ιδαίο Άντρο η  Αρκαίνσιον ΆντρονΑπέχει 24km από τα Ανώγεια Μυλοπόταμου και 78 km από το Ρέθυμνο. Το σπήλαιο έχει τεράστια μυθολογική και πολιτισμική αξία, καθώς ήταν το σπήλαιο που σύμφωνα με το μύθο μεγάλωσε ο μεγαλύτερος θεός της αρχαιότητας ο Δίας ο Κρηταγενής. Την είσοδό του φύλαγαν οι Κουρήτες μυθικές φιγούρες, και κάθε φορά που ο μικρός Δίας έκλαιγε, χτύπαγαν τα σπαθιά τους πάνω στις ασπίδες που κρατούσαν για να μην ακούσει το κλάμα του ο Κρόνος. Άλλοι πίστευαν ότι οι Κουρήτες χόρευαν ένα χορό πολύ έντονο και γρήγορο, που έκανε τη βαριά πανοπλία τους να χτυπάει δυνατά και να σκεπάζει το κλάμα το βρεφικού Δία.

Ονομάζεται και «Σπηλιάρα» ή «Σπήλιος της βοσκοπούλας» και σήμερα  είναι αρχαιολογικός χώρος στον οποίο έχουν διενεργηθεί ανασκαφές από το 1884 και έχουν ανακαλυφθεί αντικείμενα από τη μινωική εποχή, όπως φιάλες, χάλκινες ασπίδες , αρχαϊκά αγαλμάτια, κ.ά. που φυλάσσονται στο Μουσείο Ηρακλείου.