Με σεβασμό και συγκίνηση, πραγματοποιήθηκαν στις Βρύσες οι Εκδηλώσεις Μνήμης για την 81η Επέτειο του Ολοκαυτώματος των Χωριών του Κέντρους, Την Πέμπτη 21 και την Παρασκευή 22 Αυγούστου που διοργάνωσε ο Δήμος Αμαρίου σε συνεργασία με την Δημοτική Κοινότητα και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Βρυσών.
Στον ιερό χώρο του Μνημείου Πεσόντων στο Καρδάκι και ακολούθως στις Βρύσες, την Παρασκευή 22 Αυγούστου τιμήθηκε η θυσία των 164 πατριωτών, που εκτελέστηκαν από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής στις 22 Αυγούστου 1944, στα μαρτυρικά χωριά του Κέντρους, κατά τη διάρκεια ενός από τα πιο φρικτά εγκλήματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Κρήτη.
Τελετή Μνήμης
Η εκδήλωση ξεκίνησε με τελετή έναρξης, επιμνημόσυνη δέηση και εκφώνηση του Πανηγυρικού της Ημέρας από τον κ. Νικόλαο Κραουνάκη:
ΤΟ ΚΕΝΤΡΟΣ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΧΝΙΑ , ΤΟ ΚΕΝΤΡΟΣ ΕΧΕΙ ΑΝΤΑΡΑ.
Οι Βρύσες παίρνουν φέτος τη σκυτάλη για το οδοιπορικό μνήμης και τιμής στους νεκρούς των χωριών του Κέντρους. Περάσαν 81 χρόνια από την αποφράδα ημέρα που παραδόθηκαν στη φρίκη που ποδηγετούσε ο Ναζισμός και όπλιζε η παραφροσύνη.
Το σκηνικό του αφανισμού ήταν το ίδιο όπως και τα κίνητρα της μαζικής αυτής καταστροφής. Σκληρό τίμημα για την απαγωγή του Στρατηγού ΚΡΑΙΠΕ και την ενεργό συμμετοχή των κατοίκων στην αντίσταση κατά του κατακτητή.
Τα χωριά του Κέντρους, λόγω της χωροθέτησής τους, στους πρόποδες του βουνού, ήταν από τα καταλληλότερα μέρη για τις αντιστασιακές ομάδες που δρούσαν τη περίοδο αυτή.
Ήταν μακριά από τα αστικά κέντρα, δεν υπήρχε οδικό δίκτυο, και μια βασική ιδιαιτερότητα ήταν οι άνθρωποι. Υψηλό αίσθημα πατριωτισμού – Ανδριάς, εχέμυθοι και ανιδιοτελείς. Για τους παραπάνω λόγους οι αντιστασιακές οργανώσεις είχαν μόνιμη παρουσία στο Κέντρος για όλη την περίοδο της Κατοχής.
Το καλοκαίρι είναι στο τέλος του, τα μηνύματα νίκης και ελευθερίας από όλο τον δοκιμαζόμενο κόσμο φθάνουν στη Κρήτη. Οι Γερμανοί φεύγουν. Η χαραυγή της νίκης αρχίζει. Ο κόσμος χαλαρώνει, αισθάνεται το άρωμα της λευτεριάς και της λύτρωσης. Κάτι αλλάζει, οι άνθρωποι το νιώθουν.
Όμως, είχαν ξεχάσει μια αυστηρή ανακοίνωση του Γερμανού Διοικητή του Φρουρίου Κρήτης: Τον Απρίλιο είχε απαχθεί ο Στρατηγός ΚΡΑΙΠΕ από Άγγλους κομάντος, με τη συνδρομή Ελλήνων «συμμοριτών», όπως τους χαρακτήριζαν. Ο Διοικητής είχε ζητήσει από τον πληθυσμό να συνεργαστεί στις ανακρίσεις για τον εντοπισμό των δραστών και είχε προαναγγείλει σκληρά αντίποινα. Η έκκληση αυτή έπεσε στο κενό.
Οι Γερμανοί, μέσα από πληροφορίες που συγκέντρωσαν, έμαθαν την πορεία της απαγωγής και τη συμμετοχή των κατοίκων. Κατονόμασαν τα χωριά: ΒΡΥΣΕΣ – ΚΑΡΔΑΚΙ – ΣΜΙΛΕΣ – ΓΟΥΡΓΟΥΘΟΙ – ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ – ΚΡΥΑ ΒΡΥΣΗ – ΑΝΩΓΕΙΑ – ΣΑΧΤΟΥΡΙΑ, θεωρώντας όλους τους κατοίκους συνυπεύθυνους επειδή γνώριζαν και απέκρυψαν την αλήθεια.
Όσα είχαν βιώσει οι κατοχικές δυνάμεις στην Κρήτη αυτά τα τέσσερα χρόνια – η σθεναρή αντίσταση, η κατασκοπεία, οι δολιοφθορές, η απαγωγή του Στρατηγού, και η επερχόμενη ήττα τους – τους οδήγησαν να σχεδιάσουν ένα από τα φρικτότερα αντίποινα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Κρήτη.
Έτσι, την παραμονή της εικοστής δευτέρας (22) Αυγούστου, το σχέδιο μπαίνει σε εφαρμογή. Γερμανικές μηχανοκίνητες δυνάμεις και πεζοπόρα τμήματα ξεχύνονται από το Ρέθυμνο και το Τυμπάκι για τα χωριά του Κέντρους: Βρύσες – Καρδάκι – Σμιλέ – Γερακάρι – Άνω Μέρος – Κρύα Βρύση, με σκοπό να αφανίσουν και εξοντώσουν τον πληθυσμό τους.
Η εντολή ήταν σαφής: καταστροφή – λεηλασία – και εξόντωση του ενεργού ανδρικού πληθυσμού των προαναφερθέντων χωριών.
Περίπου στις 1:00 μετά τα μεσάνυχτα τα πρώτα αυτοκίνητα φθάνουν στο Μέρωνα. Μια δεύτερη ομάδα Γερμανών φτάνει στη Σχολή Ασωμάτων. Μια τρίτη ομάδα φτάνει στο Σπήλι. Μια τέταρτη ομάδα φτάνει στον Αφρατέ. Μια πέμπτη ξεκινάει από τις Μάντρες.
Στις 4:00 πλέον τα ξημερώματα έχουν κυκλωθεί όλα τα χωριά του Κέντρους. Οι θηριωδίες μόλις έχουν αρχίσει.
Τα ξημερώματα της εικοστής δευτέρας Αυγούστου, οι Βρύσες, το όμορφο χωριό του Κέντρου, κυκλώνεται από τους Γερμανούς. Η αφορμή μία είναι γνωστή, οι αιτίες πολλές: η απαγωγή του Στρατήγου ΚΡΑΙΠΕ, το πέρασμα από το χωριό και η μόνιμη παρουσία Άγγλων και Νεοζηλανδών Κομάντος στους Γουργούθους και στο Καρδάκι.
Οι Βρύσες πιάνoνται στον ύπνο. Λίγοι κατορθώνουν να ξεφύγουν.
Οι άντρες πιάστηκαν και κλείστηκαν στο σχολείο του χωριού. Το πρόγραμμα έλεγε να εκτελεστούν 30. Συλλαμβάνονται 26 Βρυσανοί και φέρνουν και άλλους 4 άντρες από το Σμιλέ.
Τα γυναικόπαιδα και οι γέροι οδηγήθηκαν προς το χωριό Μέρωνα, το χωριό Αμάρι, το Ρέθυμνο – στη Φορτέτζα, και πιο συγκεκριμένα στα Σύρματα όπως έλεγαν, οι οποίοι αφέθηκαν ελεύθεροι.
Στους οικισμούς Καρδάκι – Γουργούθους – Σμιλές, η τακτική ίδια. Γέροι και γυναικόπαιδα εκτοπίζονται και οι άντρες συλλαμβάνονται. Εξ αυτών 7 Καρδακιανοί, 3 Γουργουθιανοί και ένας από το χωριό Γρηγοριά που τυχαία βρισκόταν στους Γουργούθους.
Το πρόγραμμα έλεγε να εκτελεστούν 20. Για αυτό πήραν τέσσερις από τις Βρύσες, 6 από το Γερακάρι, 3 από τους Γουργούθους. Από τους είκοσι, ένας σώθηκε. Ο ΜΑΝΩΛΗΣ ΒΛΕΠΑΚΗΣ, με ψυχραιμία και τύχη, προσποιήθηκε τον νεκρό, μένοντας ακίνητος ανάμεσα στα πτώματα. Έτσι ξέφυγε από τους εκτελεστές.
Η διάσωσή του, σε συνδυασμό με τις μαρτυρίες δύο νεαρών που είχαν αγγαρευτεί για να μεταφέρουν με τα ζώα τους υλικά και βρίσκονταν έξω από το σχολείο στις
ΒΡΥΣΕΣ, μας παραδίδουν σήμερα πολύτιμες και συγκλονιστικές μαρτυρίες για τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν λίγο πριν από τις εκτελέσεις.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Βλεπάκη, στο Καρδάκι, ο Μανώλης Κυδωνάκης δεν κρατιέται. Φωνάζει – βρίζει – χτυπάει τους Γερμανούς. Είναι θηρίο αδάμαστο. Οι Γερμανοί τον δένουν με αλυσίδες. Ένας Γερμανός Ελληνομαθής τους ανακοινώνει ότι σε μισή ώρα θα τουφεκιστούν γιατί οι Άγγλοι Κομάντος πέρασαν τον Στρατηγό ΚΡΑΙΠΕ από το χωριό και δεν το μαρτύρησε κανείς, σύμφωνα με τις διαταγές του Γερμανού Διοικητή. Και ξεκινάει ο παρακάτω διάλογος Βλεπάκη – Κυδωνάκη:
Εμμ. Βλεπάκης: “Παιδιά, είμαστε θνητοί και μια μέρα θα αποθάνουμε. Ας είναι σήμερα αυτή η μέρα. Ας σταθούμε στο ύψος των προγόνων μας, να δείξουμε στους δολοφόνους ότι ξέρουμε να αποθαίνουμε.”
Εμμ. Κυδωνακης: “Κουμπάρε, μην νομίζεις ότι εμένα με νοιάζει για τη ζωή μου. Αυτά που είπες τα πιστεύω, μα δεν θέλω να αποθάνω άνανδρα. Θέλω να πολεμήσω και δεν πρέπει να μείνουμε να μας σφάξουν σαν πρόβατα. Εγώ, κουμπάρε, λέω να τονε χυθούμε. Το ξέρω πως θα μας σκοτώσουν. Θα προλάβουμε όμως να κάνουμε σημάδια στα πρόσωπα των ΓΕΡΜΑΝΩΝ, πηγαίνοντας στο ΡΕΘΥΜΝΟ να δούνε οι δικοί μας και τότε θα καταλάβουν οτι κάποια πάλη έγινε. Να χει να γράψει η ιστορία κάτι και για μας”.
Ο ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΥΔΩΝΑΚΗΣ αποφάσισε φαίνεται να κερδίσει την αθανασία με το θάνατο. Σε τούτο στάθηκε τυχερός. Αν έλειπε η διάσωση του ΒΛΕΠΑΚΗ, ουδέποτε θα μαθαίναμε τι είπε κατάματα με τους άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος. “Είστε άνανδροι, δολοφόνοι. Κοιτάξτε τι ελεεινός λαός ήθελε να γίνει κυρίαρχος του κόσμου, ζήτω η ελευθερία. Ζητούμε από τους αδερφούς μας ΚΡΗΤΙΚΟΥΣ να εκδικηθούν το αίμα που χύνω σήμερα”. Τα βροντοφώναζε, μ όλη τη δύναμή του, σα να ήθελε να ακουστεί στα πέρατα της ΚΡΗΤΗΣ.
Στις ΒΡΥΣΕΣ, οι μαρτυρίες των αγγαρεμένων νεαρών εδώ συγκλονιστικές. Οι άνδρες μέσα στο ΣΧΟΛΕΙΟ σχεδιάζουν να αντιδράσουν. Οι περισσότεροι λένε να τους επιτεθούν, μα 2-3 θα σκοτωθούν και οι άλλοι θα σωθούνε. Οι πιο ψύχραιμοι τους λένε να περιμένουν λίγο. Ο διάλογος – να φύγουμε – να μείνουμε, κρατάει πολύ ώρα. Κάποιος από τους άντρες βγαίνει μπροστά και λέει: – Δεν βλέπετε μωρέ πως μετρούνε και ξαναμετρούνε; Αυτοί αριθμό θένε, άμα φύγουμε εμείς, θα σκοτώσουν τις γυναίκες και τα κοπέλια.
Οι 2 αυτές λέξεις, ΓΥΝΑΙΚΕΣ και ΠΑΙΔΙΑ, ήταν καθοριστικές για να αποτραπεί κάθε σκέψη για αντίδραση. Κάποια στιγμή ακούγεται ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ. Πλησιάζουν και αντικρύζουν μπροστά τον πνευματικό του χωριού, ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟ ΣΥΜΕΩΝ ΔΡΕΤΟΥΛΑΚΗ, να τον τραγουδά μαζί με τους υπόλοιπους άνδρες. Κάποια στιγμή ο ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ζητάει νερό: – “Φέρτε μας μωρέ νερό, νερό γιατί έχουμε ξεραθεί”. Είναι αδύνατον να μη θυμηθεί κανένας το “ΗΛΙ, ΗΛΙ, ΛΑΜΑ ΣΑΒΑΧΘΑΝΙ” που εκφώνησε ο ΧΡΙΣΤΟΣ προτού πεθάνει πάνω στον ΣΤΑΥΡΟ.
Όπως και στο ΚΑΡΔΑΚΙ υπάρχει ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΗΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ, ο οποίος ζητάει από τους 2 νεαρούς να κατέβουν και να γεμίσουν μια ΣΤΑΜΝΑ νερό. Την ανεβάζουν απάνω και τότε, με ΝΑΖΙΣΤΙΚΟ ΣΑΔΙΣΜΟ, ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ τη σπάει μπροστά στους άνδρες, δίχως να τους δώσει μια σταλιά νερό.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία των παιδιών και ενός ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΛΟΧΙΑ που υπηρετούσε στο χωριό ΦΟΥΡΦΟΥΡΑ έγινε το παρακάτω περιστατικό. Ο ΠΑΤΗΡ ΣΥΜΕΩΝ μια ώρα πριν την εκτέλεση ζήτησε την άδεια να πάει στην ΕΚΚΛΗΣΙΑ του χωριού. Εκείνη του την έδωσαν, μαζί με δύο ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ να τον συνοδεύουν ως την ΕΚΚΛΗΣΙΑ. Έβαλε τα επίσημα ΑΜΦΙΑ, άνοιξε ένα κουτάκι, πήρε ένα κομμάτι ΤΙΜΙΟ ΞΥΛΟ, το έδεσε στον κόρφο του, προσευχήθηκε και γύρισε ξανά στο ΣΧΟΛΕΙΟ.
Έφτασε η ώρα της εκτέλεσης. Ανά δυο τους παίρνουν και τους εκτελούν. Όταν ήρθε η σειρά του ΠΑΤΗΡ ΣΥΜΕΩΝ, οι σφαίρες δεν τον τρυπούσαν. Ενώ λοιπόν όλοι σκοτώνονται, εκείνος ξεπετάγεται ολοζώντανος μέσα από τη φωτιά. Αφού οι ΓΕΡΜΑΝΟΙ είδαν ότι δεν τον σκοτώνουν οι σφαίρες, τον αποκεφαλίζουν. Τότε ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΦΡΟΥΡΑΡΧΟΣ δήλωσε ότι ποτέ δεν θα ξανασκοτώσει ΠΑΠΑ.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ένα μήνα πριν την εκτέλεση, ο ΠΑΤΗΡ ΣΥΜΕΩΝ στεφανώνει τον γιο του ΠΑΠΑ ΤΑΜΠΟΥΝΕΛΗ. Μετά τη στέψη, στη ΠΛΑΤΕΙΑ, γίνεται γλέντι. Στο ΓΛΕΝΤΙ παρευρίσκονται και οι ΓΕΡΜΑΝΟΙ. Ο ΠΑΠΑΣ ΣΥΜΕΩΝ πιάνει πρώτος στο χορό και ταιριάζει μια ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ: “Της ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ τα ΣΥΜΑΝΤΡΑ εδώ κοντά χτυπούναι, πλησίασε νε ο καιρός που θα λευθερωθούμε”.
Δεν έφτασε να δει ελεύθερη τη ΠΑΤΡΙΔΑ του ο ΠΑΤΗΡ ΣΥΜΕΩΝ. Τον έσφαξαν οι ΝΑΖΙΔΕΣ στις ΒΡΥΣΕΣ στις 22 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ. Είναι χαρακτηριστική και η εκτέλεση του ΤΑΣΟ ΦΟΥΝΤΕΔΑΚΗ, ενός 20χρονου παλικαριού, με πολύ όμορφα χαρακτηριστικά. Λένε ότι ήταν ο ομορφότερος άντρας του χωριού. Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ που τον πήγαινε στον χώρο εκτέλεσης λυπήθηκε τα νιάτα του και την ομορφιά του και του είπε να φύγει, τον άφησε να ζήσει δείχνοντας του τον δρόμο της διαφυγής. Αυτός μετά από λίγα μέτρα ξεκινά να τρέχει. Ο εξωτερικός φρουρός
στη άκρη του χωριού τον βλέπει να τρέχει νομίζοντας ότι δραπετεύει, σηκώνει το όπλο και τον εκτελεί. Εκεί τον βρήκαν οι χωριανοί μετά από μέρες σκοτωμένο.
Μετά το τέλος των εκτελέσεων, οι ΓΕΡΜΑΝΟΙ συγχρόνως ανατινάζουν και καίνε τις ΒΡΥΣΕΣ – με τους δύο οικισμούς – ΓΟΥΡΓΟΥΘΟΥΣ και ΣΜΙΛΕ. Άγνωστος ο λόγος που στο ΚΑΡΔΑΚΙ καθυστέρησαν οι εκτελέσεις και έτσι η ανατίναξη και το κάψιμο έγινε τις νυκτερινές ώρες.
Ύστερα από μια εβδομάδα επετράπη στους κατοίκους να επιστρέψουν στα καμένα τους σπίτια και μέσα από τις στάχτες και τα αποκαΐδια να βρουν τους άνδρες τους για να τους θάψουν και να τους τιμήσουν.
Οι ΒΡΥΣΕΣ κατοικήθηκαν ξανά, το ίδιο οι ΓΟΥΡΓΟΥΘΟΙ και το ΚΑΡΔΑΚΙ όχι όμως ο ΣΜΙΛΕΣτους. Οι κάτοικοι μετοίκησαν στις ΒΡΥΣΕΣ λες και ήθελαν να αφήσουν κάτι σε εμάς τους νεότερους για να μη ξεχάσουμε και στους ΝΑΖΙΣΤΕΣ για να θυμούνται τα αίσχη τους.
Ολοκληρώνοντας το τραγικό αφήγημα των Βρυσών και των χωριών του Κέντρους, γίνεται φανερό πως η ιστορία αυτή δεν αποτελεί απλώς μια καταγραφή φρικαλεοτήτων, αλλά μια ζωντανή μαρτυρία θάρρους, αντοχής και αφοσίωσης στην πατρίδα. Παρά τη φρίκη της κατοχής, την απώλεια αγαπημένων προσώπων και την αγριότητα των εκτελέσεων, οι κάτοικοι διατήρησαν την αξιοπρέπειά τους και την πίστη στην ελευθερία. Η μνήμη αυτών των γεγονότων αποτελεί ύμνο στην ανθρώπινη αντοχή και ένα διαρκές μήνυμα προς τις επόμενες γενιές: η θυσία για την ελευθερία δεν χάνεται ποτέ, και η ιστορία των προγόνων μας, μάς φωτίζει τον δρόμο για το μέλλον.
Μετά το τέλος της φρικαλεότητας, ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΜΙΛΕΡ εκδίδει μια ανακοίνωση και, τελειώνοντας, θέτει ένα ερώτημα: «Ο λαός, ανόητος και παρασυρμένος, ριγμένος στη δυστυχία, ας ερωτήσει εαυτόν εν όψει των φονευθέντων και τραυματιών και των ερειπίων αν ήτο ορθόν να ακολουθήσει τους ΑΓΓΛΟΥΣ και τούς συμμορίτες εις το έργον των και να υποφέρει τόσο βαριά»?.
Επειδή οι καιροί είναι δύσκολοι, κάποια πράγματα μπορεί να θεωρηθούν εθνικιστικά για άλλους και πατριωτικά για άλλους. Καλύτερα ο καθένας να απαντήσει στον εαυτό του στην ανακοίνωση του τότε ΔΙΟΙΚΗΤΗ.
Οι άνθρωποι αυτοί αν ζούσαν το ίδιο και με περισσότερο ζήλο θα ξαναέκαναν, και θέλω να πιστεύω ότι και εμείς οι απόγονοι το ίδιο θα πράττουμε.
Ακολούθησε Προσκλητήριο Νεκρών για τους 164 εκτελεσθέντες — ανάμεσά τους 19 κάτοικοι του Καρδακίου και 30 κάτοικοι των Βρυσών, οι οποίοι πλήρωσαν με τη ζωή τους την πίστη στην ελευθερία και την αγάπη για την πατρίδα . Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με κατάθεση στεφάνων, ενός λεπτού σιγή και τον Εθνικό μας Ύμνο από τη Δημοτική Φιλαρμονική Ρεθύμνου.
Αγώνες Δρόμου Θυσίας – Βράβευση Συμμετεχόντων
Μία ημέρα νωρίτερα και συγκεκριμένα το απόγευμα της Πέμπτης 21ης Αυγούστου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης διεξήχθησαν με επιτυχία οι Αγώνες Δρόμου Θυσίας, μεταφέροντας με τρόπο συμβολικό το μήνυμα της μνήμης και της ειρήνης στις νεότερες γενιές.
3 km – Διαδρομή: Δρυγιές – Βρύσες
· Κορίτσια
o Στεφανία Ακουμιανάκη (Γερακάρι) με χρόνο 20:58:33 (μοναδική συμμετοχή)
· Αγόρια
o 1ος Αντώνης – Αλέξανδρος Κοκκινάκης (Βρύσες) με χρόνο 20:58:48
o 2ος Γιώργος Μουρτζανός του Βασιλείου (Φουρφουράς) με χρόνο 21:15:03
5 km – Διαδρομή: Άνω Μέρος – Βρύσες
· Γυναίκες
o 1η Μαριάννα Γαλεράκη (Κενιάτης team) με χρόνο 23:00:29
o 2η Παρασκευή Βούρη (Ανεξάρτητη) με χρόνο 25:29:19
o 3η Στέλλα Σπαντιδάκη (Σ.Δ.Υ. Ρεθύμνου) με χρόνο 28:36:28
· Άνδρες
o 1ος Μανόλης Σηφάκης (Ανεξάρτητος) με χρόνο 18:55:17
o 2ος Γιώργος Βασιλάκης (Entomolysis) με χρόνο 19:45:35
o 3ος Κωνσταντίνος Μανιουδάκης (Άθληση Αρκαλοχωρίου) με χρόνο 20:11:64
Όλοι οι συμμετέχοντες παρέλαβαν αναμνηστικά μετάλλια ως ζωντανό φόρο τιμής στους ήρωες εκείνων των ημερών.
Ομιλίες & Καλλιτεχνικό Αφιέρωμα
Στο σύντομο χαιρετισμό του, ο Δήμαρχος Αμαρίου κ. Παντελής Μουρτζανός τόνισε: «Ογδόντα ένα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη μαύρη, τραγική και καταραμένη εκείνη ημέρα του Αυγούστου. Τα χωριά μας παραδόθηκαν στη φωτιά, τον όλεθρο και τη βαρβαρότητα. Ήταν η στιγμή που ο πολιτισμός υποχώρησε μπροστά στη θηριωδία. Οι καμπάνες σώπασαν, τα σπίτια σωριάστηκαν στις φλόγες, οι αυλές ερήμωσαν, το αίμα των αθώων πότισε τη γη του Κέντρους. Δεν ήταν μια πολεμική πράξη· ήταν ένα καλά οργανωμένο έγκλημα με στόχο τον αφανισμό της αξιοπρέπειας, της αντίστασης, της ίδιας της ζωής. Κι όμως, μέσα από τις στάχτες, τα χωριά μας αναστήθηκαν. Η μνήμη δεν έσβησε· έγινε μνημείο και προσευχή, σμιλεύτηκε στην πέτρα, τραγουδήθηκε από τον λαό, γράφτηκε στην ιστορία.»
Ο Δήμαρχος κλείνοντας το σύντομο χαιρετισμό του ευχαρίστησε θερμά όλους τους συντελεστές της εκδήλωσης, με ειδική αναφορά στον ιστορικό ερευνητή κ. Κώστα Μαμαλάκη, στον κ. Νικόλαο Κραουνάκη για τον πανηγυρικό της επίσημης τελετής, στους μουσικούς καλλιτέχνες, στη συνεργάτιδά του στα πολιτιστικά κα Ελένη Δασκαλάκη, όπως και στον Πρόεδρο της Τ.Κ. Βρυσών κ. Γιώργο Μοναχογιό και το ΔΣ του Πολιτιστικού Συλλόγου Βρυσών. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απηύθυνε προς τη Δημοτική Φιλαρμονική Ρεθύμνου, το ΚΤΕΛ Ρεθύμνου–Χανίων και τον
Παραδοσιακό Σύλλογο Ακρήτες, για τη συμμετοχή και την υποστήριξή τους στις εκδηλώσεις.
Ακολούθησε ομιλία του ιστορικού ερευνητή κ. Κώστα Μαμαλάκη με θέμα: «Η Γερμανική Τρομοκρατία στο Αμάρι – Αύγουστος 1944». Ο κ. Μαμαλάκης βασιζόμενος σε καταγεγραμμένες μαρτυρίες από ανθρώπους που βγήκαν ζωντανοί από τον όλεθρο και την καταστροφή κατάφερε να συναρπάσει και να συγκινήσει τους παρευρισκόμενους.
Στη συνέχεια η εκδήλωση εμπλουτίστηκε με καλλιτεχνικά αφιερώματα.
Προβλήθηκε το βίντεο «Θρήνος στα καμένα χωριά του Κέντρους» το οποίο γράφτηκε για τα χωριά του Κέντρους σε στίχους: Σταύρου Φωτάκη, Μουσική: Εμμανουέλα Φωτάκη, Ερμηνεία: Εμμανουέλα Φωτάκη, Στέλλα Μπούτου Συνοδεία Νικηφόρος Βολανάκης (φλογέρα), Αιμίλιος Βολανάκης (λαούτο). Ένας εξαιρετικός ύμνος γραμμένος για τα μαρτυρικά χωριά που κατάφερε να συγκινήσει το ακροατήριο.
«Ματωμένες Μνήμες»
Έγινε παρουσίαση καταγεγραμμένων μαρτυριών επιζώντων του Ολοκαυτώματος, που επιμελήθηκε και παρουσίασε η κ. Ελένη Δασκαλάκη. Οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος με τις μαρτυρίες τους μας μετέφεραν την αγωνία, τον πόνο αλλά και τη δύναμη της ψυχής εκείνων των σκοτεινών ημερών.
Την εκδήλωση πλαισίωσαν μουσικά με μοναδικό τρόπο η Ιωάννα Καβρουλάκη στο τραγούδι, ο Δημήτρης Μπασδάνης στην κιθάρα και ο Χριστόφορος Πιτσιδήμος στα κρουστά.
Αξίζει να σημειωθεί πως η παρουσία και η συμβολή τους ανέδειξε με τον καλύτερο τρόπο το πνεύμα τιμής και μνήμης που απαιτεί μια τέτοια ημέρα .
Στις διήμερες εκδηλώσεις παρέστησαν: Ο Πανοσιολογιώτατος Πρωτοσύγκελος π. Αθανάσιος ως Εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων κ.κ. Ειρηναίου, ο Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας κ. Γιάννης Κεφαλογιάννης, οι Βουλευτές κ. Μανώλης Χνάρης και Ευάγγελος Αποστολάκης, η Αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνου κ. Μαίρη Λιονή, οι Δήμαρχοι, Σφακίων κ. Ιωάννης Ζερβός και Καντάνου – Σελίνου κ. Αντώνιος Περάκης, ο Υποδιοικητής της 5ης Αερομεταφερόμενης Ταξιαρχίας Συνταγματάρχης πεζικού, κ. Γεώργιος Τσιαντούλας, ο Ανώτερος Διοικητής Φρουράς Ρεθύμνου, Αντισυνταγματάρχης, κ. Εμμανουήλ Μουρτζάκης, o Αστυνομικός Δ/ντής Ρεθύμνης κ. Στυλιανός Σταυρουλάκης, ο Λιμενάρχης Ρεθύμνης κ. Κυριάκος Παττακός, ο Διοικητής της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Ρεθύμνου κ. Δημήτριος Δρυγιαννάκης, εκπρόσωποι Δήμων της Κρήτης, ο Περιφερειακός Σύμβουλος κ. Νίκος Μανουσάκης, Αντιδήμαρχοι και Δημοτικοί Σύμβουλοι, Εκπρόσωποι Αρχών και Φορέων καθώς και πλήθος κόσμου που δεν ξέχασαν και θέλησαν να τιμήσουν με αυτό τον τρόπο τους νεκρούς του Κέντρους.
Το Χρέος της Μνήμης
Οι Εκδηλώσεις Μνήμης στην 81η Επέτειο του Ολοκαυτώματος των Χωριών του Κέντρους δεν είναι απλώς ένας ετήσιος θεσμός. Είναι χρέος ιστορικό, ύμνος στην αντίσταση και πράξη τιμής προς όλους όσους θυσιάστηκαν για την πατρίδα.
Η ιστορική μνήμη δεν σβήνει. Τη μεταλαμπαδεύουμε με ευθύνη στις νέες γενιές, για να πορεύονται με σεβασμό, γνώση και αλήθεια.
Δήμος Αμαρίου
