(Γράφει ο Βασίλειος Κωνσταντίνου Αποστολάκης)
Η Κρήτη, το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδος και το πέμπτο της Μεσογείου, είναι δένδρο κατάκαρπο. Παράγει καρπούς, που τρέφουν το σώμα της και καρπούς που τρέφουν την ψυχή της. Ψυχοτρόφοι καρποί της είναι οι Γενάρχες μας. Έθρεψαν και τρέφουν τις ψυχές μας.
Η Ελευθερία δεν χαρίστηκε ποτέ στην Κρήτη, όπως και σε ολόκληρη την πατρίδα μας, αλλά κατακτήθηκε από τις λαϊκές επαναστάσεις, με ποταμούς αίματος, να ρέει στην ιερή μας γη, ποτίζοντας και γονιμοποιώντας το σπόρο της διαρκούς πάλης, για απελευθέρωση από τον κάθε δυνάστη.
Συχνές λαϊκές εξεγέρσεις, για την αποτίναξη του ζυγού καταπνίγονται στο αίμα, αλλά το φρόνημα των κατοίκων παραμένει υψηλό. Η βία περνά και ίσως δουλώνει τον τόπο, μα ποτέ το πνεύμα και τις ψυχές των υπερήφανων ανθρώπων ,που τον κατοικούν.
Ιούλιος 1866. Η Κρήτη πάλι επαναστατεί. Σε ολόκληρη τη Μεγαλόνησο εκτυλίσσονται μάχες. Κορυφαίο γεγονός της επανάστασης αυτής, το Ολοκαύτωμα της Αγίας Ιεράς και Ιστορικής Μονής Αρκαδίου το Νοέμβριο του 1866. Είναι η αρχή του τέλους της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Κρήτη.
Στο Άγιο Μοναστήρι προστρέχουν πολλοί συντοπίτες μας, με όλη τους την ψυχική δύναμη, να βοηθήσουν τον αγώνα, μεταξύ των οποίων και αρκετοί Αμαριώτες, πάντοτε πρωτοπόροι στους Εθνικούς και Κοινωνικούς Αγώνες.
«….Με τση βροχής τη σύγκλυση ,εφτάξαν οι Αμαριώτες……
Από τσ’ αρμούς εβγήκανε και στο Δραγατοκάλυβο κοντά εκατεβήκαν……»
Από τα χωριά της ιστορικής Επαρχίας Αμαρίου, που βοήθησαν, ήταν και ο Μέρωνας, χωριό με πλούσια ιστορία και αγνούς ανθρώπους.
Γράφει στο βιβλίο του «Το Αρκάδι Δια των Αιώνων» ο Τιμόθεος Βενέρης, Επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου(1916-1934) και μετέπειτα Μητροπολίτης Κρήτης : « Ο Παπά Κρανιώτης, μεταβαίνων εις Αμάρι, διήλθεν από την πλαγιάν παρά την θέσιν «Στειρόμαντρες», όπου ευρίσκετο ομάς Αμαριωτών πολεμιστών, μεταξύ των οποίων και ο εκ Μέρωνος γενναίος Πολυζώης Σημαντήρης, ο οποίος μοι είπε τα εξής: «Εκείνη τη νύχτα ήρθε και μας βρήκε ο παπά Κρανιώτης. Μας είπεν ότι η Τουρκιά, που πλάκωσε στο Μοναστήρι ήτο πολύ και ο κίνδυνος μεγάλος. Εσκεφθήκαμε τι να κάμομε. Όλοι με μια φωνή είπαμε : Είναι ντροπή μας να αφήσομε ανυπεράσπιστα τα γυναικόπαιδα, που είναι στο Μοναστήρι. Θα μείνομε, θα πολεμήσομε και ότι γίνει ας γίνει ».
Και πολέμησαν παλικαρίσια οι Αμαριώτες και προσέφεραν ύψιστες υπηρεσίες στην Αρκαδική εθελοθυσία.
Ο πυρπολητής του Αρκαδίου Κωνσταντίνος Δημητρίου Γιαμπουδάκης γεννήθηκε στο Άδελε και διέμενε εκεί με τη σύζυγό του και το γιο του Αριστοφάνη. Η μητέρα του, με το όνομα Δέσποινα ήταν από την ιστορική οικογένεια Λιοδάκη του Μέρωνα. Με την έκρηξη της Επανάστασης (1866) ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης πήγε την οικογένειά του, για να την προστατέψει, στο Μέρωνα στους συγγενείς της μητέρας του. Εκείνος αναχώρησε, με άλλους Μερωνιανούς, για το Άγιο Μοναστήρι, όπου άναψε τη λαμπάδα, που θα φωτίζει αιώνια και θα μεταδίδει τη φλόγα του Αρκαδίου.
1η Φεβρουαρίου 1867. Πολυάριθμος Τουρκικός Στρατός φτάνει στο Μέρωνα, για εκδίκηση και στρατοπεδεύει στη θέση «Ρέντα».
Το πρωί της 2ας Φεβρουαρίου 1867, η μέρα, που η Αγία μας Εκκλησία τιμά την Υπαπαντή του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού, οι Τούρκοι εισβάλουν στο χωριό,αρπάζουν τρόφιμα και ρουχισμό, πυρπολούν τα σπίτια και βεβηλώνουν τις Εκκλησίες. Οι κάτοικοι προβάλουν αντίσταση και πολλοί σκοτώνονται από τους Τούρκους. Τα τρία χρόνια της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης (1866-1869), ο Μέρωνας, θα υποφέρει πολύ.
Κάθε χρόνο την ημέρα της Υπαπαντής(2 Φεβρουαρίου), τελείται δοξολογία και μνημόσυνο για κείνους που έπεσαν κατά το ολοκαύτωμα του Μέρωνα.
Αιώνια ας μένει η μνήμη των μαρτύρων της λευτεριάς. Στη μνήμη τους ανάφτομε χρυσά λιβανιστήρια.
Βασίλειος Κωνσταντίνος Αποστολάκης
