Βραχύ σκιαγράφημα βίου και δράσεων ενός μεγάλου ευπατρίδη
(Στα εξήντα χρόνια από την εκδημία του)
Νικόλαος Κ. Μαρκαντώνης
Δευτερότοκος γιος του Μιχαήλ Μαρκαντώνη και της Άννας το γένος Βούλγαρη από Νευς Αμάρι, γεννήθηκε στις Ελένες και ευδοκίμησε στη Νέα Υόρκη.
Πνεύμα ερευνητικό και ανήσυχο με επίδοση στα γράμματα και στο εμπόριο κατάφερε βοηθούμενος από τους γονείς να σπουδάσει αρχές του 1900 στην περιλάλητη Σχολή του Αγίου Πνεύματος Κισσού.
Ο ίδιος αφηγήθηκε στον γράφοντα (εγγονό του αδελφού του Γεωργίου) το ακόλουθο περιστατικό: «φόρεσα πρώτη φορά καινούρια στιβανάκια για τη Σχολή, όχι για τις διαδρομές μου. Τα έπαιρνα λοιπόν στον ώμο και μαζί το σακίδιο με τα τρόφιμα της εβδομάδας».
Σε λίγο ο Στυλιανός θα βρεθεί στον Πειραιά ανοίγοντας το πρώτο κατάστημα εμπορίας κοσμημάτων χρυσού.
Ο χρόνος «ληστείας» του καταστήματος και η επιστροφή στις Ελένες όπως και η αναχώρηση για τις Η.Π.Α. δεν έχουν καταγραφεί. Στον υποφαινόμενο αφηγήθηκε μόνο την πώληση κτήματος στη θέση «Μερτέ» προκειμένου να ταξιδέψει. Ταξίδευαν τότε προς διάφορες πόλεις της Αμερικής και αρκετοί συνομήλικοι από το χωριό.
Ο Στυλιανός έφτασε στη Νέα Υόρκη και ύστερα από σκληρή εργασία προσαρμόστηκε θέτοντας στόχους πέραν από την επιβίωση.
Συνεργάστηκε με άλλους επιχειρηματίες από την Κρήτη και την Κύπρο ιδρύοντας στη Ν. Υόρκη γνωστά καταστήματα εστίασης όπως: Excellent, Goody, Shops κ.ά., από το 1917-1955.
Φύση κοινωνική και καλλιτεχνική μπόρεσε να αναδειχτεί πρόεδρος της «ΟΜΟΝΟΙΑΣ» Ν. Υόρκης 1921-22 και 1925-1928. Πρόεδρος της Εκδοτικής Επιτροπής του περιοδ. «ΚΡΗΤΗ» για τους Κρήτες Αμερικής ενώ υπήρξε αντιπρόσωπος της «ΟΜΟΝΟΙΑΣ» στο Πέμπτο Παγκρήτιο Συνέδριο της Βοστώνης 1936.
Κατ’ εξοχήν φιλότεχνος και συλλέκτης έργων τέχνης συγκρότησε αξιόλογη συλλογή που θα μεταφέρει στην Αθήνα και στην Κρήτη με σκοπό να εκτεθεί σε ιδιόκτητο οίκημα στο χωριό του. Η συλλογή καταστράφηκε προπαντός όταν τα κιβώτια ξεφορτώθηκαν στο χώρο της έκθεσης. Ένα από τα όνειρά του δυστυχώς είχε τραγική κατάληξη.
Τα χρόνια κατοχής της Ελλάδας από τους Ναζί, ο Στυλιανός εκδήλωσε αισθήματα στοργής και αλληλεγγύης προς τους συμπατριώτες συγγενείς και φίλους στις Ελένες και τα χωριά γύρω. Δέματα έφταναν διαρκώς σε οικογένειες εξαθλιωμένες προσφέροντας ανακούφιση και χαρά.
Η κορύφωση ακμής και δράσεων του Στυλιανού Μαρκαντώνη σημειώνεται την περίοδο 1925-1945, οπότε η αγάπη και η νοσταλγία μετουσιώνονται σε έργα ανάπτυξης των Ελενών αφήνοντας πίσω τη μιζέρια και κακοδαιμονία των Τούρκων κατακτητών. Ο πανάρχαιος Ναός του Αγίου Νικολάου ανακαινίζεται και εκτελείται πρωτοποριακό έργο ύδρευσης και άρδευσης του χωριού. Παράλληλα εκπονείται η μελέτη και οικοδόμηση του επιβλητικού δημοτικού Σχολείου, του υδραγωγείου και του πρωτοποριακού σχολικού κήπου.
Το παραπάνω διάστημα ο… «πολύφερνος» Αμερικάνος όπως ακουγόταν, πραγματοποιούσε ταξίδια ατμοπλοϊκά και επικίνδυνα για να επιβλέπει το μεγαλόπνοο έργο ενισχύοντας οικονομικά τους εργαζόμενους και εμπλουτίζοντας με εποπτικά μέσα το Σχολείο καθώς είχε ξεκινήσει η λειτουργία του. Την αποπεράτωση των έργων ο γενναιόφρονας ευεργέτης επισφράγισε με γιορτές καλώντας ντόπιους λυράρηδες ενώ συνέρρεαν γνωστοί και άγνωστοι για να συγχαρούν, να επαινέσουν τον συμπατριώτη και ακόμα να θαυμάσουν ένα αληθινό ευπατρίδη.
Η τελευταία περίοδος του Στυλιανού Μιχ. Μαρκαντώνη σημαδεύτηκε ωστόσο από σειρά γεγονότων κλονίζοντας τη γαλήνη και τον ευαίσθητο χαρακτήρα του ενθουσιώδη Κρητικού.
Οι μεγαλοπρεπείς εμφανίσεις του στην Πέμπτη Λεωφόρο Ν. Υόρκης με την κρητική φορεσιά, τα παράσημα και την πανάκριβη πάλα, σταμάτησαν. Ρήγματα στις επιχειρήσεις με υπονόμευση συνεταίρου ή συνεταίρων πλήγωσαν τη φιλοτιμία του και φανέρωσαν ότι η αντίστροφη μέτρηση άρχιζε. Χωρίς ποτέ να αποκαλύψει τους λόγους, βέβαιο είναι ότι και αυτός ο χαρισματικός με τη μεγάλη καρδιά αιστάνθηκε κάποτε ξένος και μόνος. Στον Πειραιά έφτασε θέρος του 1955 συνοδεύοντας τα υπάρχοντά του σε βαριά ξύλινα κιβώτια προορισμένα για την Κρήτη.
Η συνάντησή μας σε ξενοδοχείο όπου είχε καταλύσει δεν είχε εκπλήξεις. Μιλούσε την κρητική διάλεκτο όπως τη γνώρισε στα παιδικά χρόνια με λέξεις τουρκικές και βενετσιάνικες. Σε κάποια στιγμή λέγει. Θέλω να πάμε στους Μαρινάτου. Γνώριζα ότι στον γνωστό αρχαιολόγο είχε αναθέσει κάποτε την ανασκαφή στη θέση Πετρέ δίπλα στο χωριό μας όπου και βρέθηκαν διπλοί πελέκεις, κεραμικά κ.ά. αποθησαυρισμένα τώρα στο αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Ο θείος Στέλιος άφησε την τελευταία πνοή το 1962 στο Χαλάνδρι Αττικής όπου και ετάφη. Τον κατάλληλο χρόνο ο υπογράφων συνόδεψε τα μακάρια λείψανα στον τάφο των γονέων που ο ίδιος ενωρίτερα είχεν ανεγείρει στη μνήμη τους.
