Από το έτος 2012 το υπουργείο Πολιτισμού έχει καθιερώσει τις ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ (Π.Π.Δ.). Αισθάνομαι τυχερή που συμμετέχω σε αυτές τις ετήσιες ,αξιόλογες, διαδρομές. Είναι τόσο ευχάριστες , διδακτικές και ωφέλιμες για όσους διψούν να γνωρίσουν και να μάθουν περισσότερα για τον τόπο τους. Υπεύθυνη της οργάνωσης και της πραγματοποίησης των Π.Π.Δ. στο νομό μας είναι η 28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, δια των εκλεκτών αρχαιολόγων της. Φέτος επιλέχτηκε (όπως και στο παρελθόν) η περιοχή Αμαρίου και η επίσκεψη αφορούσε ορισμένα από τα μνημεία στα οποία η Αρχαιολογική υπηρεσία έχει κάμει τις σωτήριες επεμβάσεις της. Περιληπτικά θα αναφερθώ στα μνημεία που επισκεφθήκαμε, σεβόμενη τον φιλόξενο χώρο της εφημερίδας « Αμαριώτικη Φωνή».
Έτσι στις 28 Μαϊου τ.έ. με λεωφορείο, ευγενική προσφορά του ΚΤΕΛ Χανίων-Ρεθύμνου, ξεκινήσαμε από Ρέθυμνο και διά μέσου του αρκαδιώτικου δρόμου, φθάσαμε στην Ιερά Μονή Ασωμάτων ή Γεωργική Σχολή Ασωμάτων. Γράφω και τα δύο τοπωνύμια, διότι και με τα δύο αναφέρεται στην περιοχή, σε επίσημα έγγραφα, αλλά και στις πινακίδες του επαρχιακού δρόμου. Εδώ δεχθήκαμε το καλωσόρισμα της Ι.Μ.Λ.Σ.Σ. με κέρασμα, παρουσία και του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου της κ. Ειρηναίου.
Η Μονή ή Σχολή Ασωμάτων βρίσκεται στο σταυροδρόμι των αμαριώτικων χωριών, κομβικό σημείο συγκοινωνίας. Αρχικά υπήρξε μοναστήρι (β΄βυζαντινή-μεσοβυζαντινή περίοδο, 10ος-12ος αιών.), με έντονη θρησκευτική και ιστορική δράση. Στο τέλος της δεκαετίας του 1930, παραχώρισε την απέραντη γεωργική έκταση που κατείχε, στο τότε Υπουργείο Γεωργίας, με σκοπό την δημιουργία Γεωργικής Σχολής, Λειτούργησε επωφελώς για μισό αιώνα, προσφέροντας πολλές και ποικίλες εκπαιδεύσεις σε αγροτόπαιδες, νέους και νέες και όχι μόνον. Τα κτίσματα είναι διαφόρων εποχών, ερηπωμένα.
Εικόνα 1 Ναός Μονής Ασωμάτων
Το καθολικό, στη σημερινή του μορφή, είναι σταυροειδής ναός με τρούλο. Τα τελευταία χρόνια, με επιμέλεια της αρχαιολογικής υπηρεσίας, έχει ανακαινισθεί και λειτουργείται. Έχει καταστραφεί επανειλημμένως και έχει κτισθεί ισάριθμες φορές στο ίδιο σημείο. Είναι αφιερωμένο στους Ασωμάτους Αρχαγγέλους, εξ ού και το όνομα-τοπωνύμιο Ασώματοι. Εορτάζει στις 8 Νοεμβρίου. Αξιοπρόσεκτο είναι το έγχρωμο ξυλόγλυπτο τέμπλο του, με εντυπωσιακές εικόνες. Απέναντι του δεσποτικού θρόνου βρίσκεται εικονοστάσι, με μεγάλη και επιβλητική ασημοποίκιλτη εικόνα των τριών Ασωμάτων Αρχαγγέλων (Γαβριήλ, Μιχαήλ, Ραφαήλ) με πολλά αναθήματα. Στο δάπεδο βρέθηκαν τάφοι, κατά τις εργασίες. Είθε μελλοντικά, ως Μονή ή Σχολή Ασωμάτων, να ξανανθίσει και να αποτελέσει ένα πνεύμονα ανάπτυξης για ολόκληρο το Αμάρι και τους φιλόξενους και φιλήσυχους Αμαριώτες.
Αναχωρίσαμε για την επόμενη στάση μας. Περιπατούντες, οι περισσότεροι, αναπνέοντας τα αρώματα και απολαμβάνοντας τις ομορφιές της ανοιξιάτικης αμαριώτικης φύσης, φθάσαμε στο εξωκκλήσι της Κεράς. Είναι τρίκλιτος ναός του 15ου αιών., πιθανόν από ανακατασκευή παλαιότερου ναού του 13ου αιών., φωλιασμένος ανάμεσα σε αιωνόβια ελαιόδενδρα. Είναι αφιερωμένος στην Ζωοδόχο Πηγή, ίσως λόγω των πολλών υδάτων που υπήρχαν εκεί. Στο δάπεδο ανευρέθη σύστημα απορροής. Σώζονται ελάχιστες τοιχογραφίες (Κοίμησης Θεοτόκου και Ανάληψης Κυρίου). Στο ΒΔ τμήμα έχει κτισθεί μεταγενέστερα το παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, δηλ. σήμερα είναι τετράκλιτος. Η είσοδος, στο νότιο τοίχο του ναού, κοσμείται με θαυμάσια σκαλιστά επάλληλα τόξα και το οικόσημο των Καλλεργών. Λειτουργείται μόνο την ημέρα της εορτής. Και σε αυτό το εξωκλήσι η επέμβαση της αρχαιολογίας υπήρξε ουσιαστική.
Προχωρίσαμε για το χωριό Μοναστηράκι, στο κέντρο του οποίου υπάρχει ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Είναι μικρός, μονόχωρος, καμαρωσκέπαστος του 14ου αιών. Εδώ σώζεται μόνο μία τοιχογραφία, αυτή της Σύλληψης της Θεοτόκου. Εξωτερικά ο νότιος τοίχος έχει τρία τόξα και η είσοδος, στον δυτικό τοίχο, εντυπωσιάζει με τα επάλληλα γοτθικά τόξα, όπως και στο ναό της Κεράς. Έως εδώ η ξενάγηση έγινε από τον έγκριτο αρχαιολόγο κ.Κ. Γιαπιτζόγλου.
Εικόνα 2 Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου Μοναστηράκι
Κατόπιν κατηφορίσαμε προς τον αρχαιολογικό χώρο Μοναστηρακίου. Η κ.Ν. Καραμαλίκη, αρχαιολόγος, φρόντισε με την εμπεριστατωμένη αναφορά της να μας γνωρίσει τη σπουδαιότητα του μινωικού αυτού οικισμού-ανακτόρου (συνδετικού κρίκου Φαιστού-Μεσσαράς-βόρειας Κρήτης), αρχίζοντας από τον Χάρακα, ιερό τόπο λατρείας, προχωρόντας στις αποθήκες και καταλήγοντας στις κατοικίες και αίθουσες υποδοχής…Χωρίς τις λεπτομερείς επεξηγήσεις και τις κατανοητές απαντήσεις που έδινε στις ερωτήσεις μας, θα βλέπαμε ένα χάααρακα,τράααφους και τροοοχάααλους.!!!
Συνεχίσαμε το οδοιπορικό μας στη καταπράσινη κοιλάδα του Αμαρίου, τη φρουρούμενη από την Ίδη (Ψηλορείτη) και το Κέδρος ή Κέντρος, δύο ιστορικά και χιλιοτραγουδισμένα βουνά. Φθάσαμε στην παλαιοχριστιανική βασιλική, στη θέση
Ελληνικά, Βυζαρίου. Η κ. Ν. Φιολιτάκη, αρχαιολόγος, με την άρτια ενημέρωσή της, μας μετέφερε σε περασμένους αιώνες, τότε που, ίσως, ήκμασε θρησκευτικά η περιοχή αυτή, αν κρίνομε από τα τοπωνύμια, την πληθώρα και την θέση των ναών. Ο τρίκλιτος τούτος ναός, με νάρθηκα, του 9ου αιών., (αραβοκρατία} είχε προσχωματωθεί και ο σπουδαίος καθηγητής και ανασκαφέας Καλοκύρης τον έφερε στο φως, τα έτη 1956-1958, με αρκετά ευρήματα. Σήμερα σώζονται τα θεμέλια, μέρος του ύψους των τοίχων και από την επιφάνεια που κατέχει, μπορεί να φαντασθεί ο επισκέπτης την μεγαλοπρέπεια και την σημασία που είχε για την περιοχή και την εποχή του. Ίσως υπήρξε επισκοπικός ναός. Στο μεσαίο και μεγαλύτερο κλίτος φαίνεται το διαχωριστικό με το ιερό βήμα και ο θρόνος, καθώς και κεραμικές πλάκες στο δάπεδο. Στο νότιο κλίτος εμφανή είναι το βαπτιστήριο και στο νδ τμήμα το χωνευτήρι, τα οποία επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Οι κίονες, διαφόρων μεγεθών, που υπάρχουν πεσμένοι στο έδαφος, θεωρείται ότι έχουν μεταφερθεί από αρχαίο ναό, αν κρίνομε από τα κιονόκρανα. Άγνωστο σε ποιους Αγίους ήταν αφιερωμένος.
Εικόνα 3 Βασιλική Βυζαρίου
Επιστρέψαμε με πολλές πληροφορίες για την όμορφη περιοχή του Αμαρίου, που έχει τόσα μνημεία, ΘΗΣΑΥΡΟΥΣ, στην αγκαλιά της. Επισκεφθήκαμε λίγα και μάθαμε αρκετά, χάρη στη ξενάγηση που, αφειδώλευτα, μας προσέφεραν, οι αρχαιολόγοι συνοδοί μας και μας ταξίδεψαν νοερά με τη γλαφυρότητα του λόγου τους, από την μινωική εποχή, έως τις μέρες μας. Εγκάρδια τους ευχαριστώ, ευχόμενη και στην επόμενη διαδρομή, με υγεία.
Ρέθυμνο 5 Ιουνίου 202
Κ. Β. Μαράκη
