Ιστορικές σελίδες του Ρεθύμνου ενάντια στους Τούρκους κατακτητές
25/03/2021 | 09:01
-Θηριωδίες που ξεχείλιζαν το ποτήρι της οργής -Ο τραγικός θάνατος 200 παιδιών στη Δρύμισκο
Η Κρήτη γνώρισε πολλούς κατακτητές και μέτρησε με αφάνταστο πόνο το μέγεθος της αγριότητάς τους. Ποιος όμως θα μπορούσε να συγκριθεί με την αγριότητα των Τούρκων κατακτητών, που με τους φοβερούς γενίτσαρους είχαν μεταβάλει σε κόλαση τη ζωή των σκλάβων.
Ποια φαντασία να χωρέσει την τραγωδία που συνέβη στη Δρύμισκο, ένα ακόμα ηρωικό χωριό του Αγίου Βασιλείου.
Οι Τούρκοι, σύμφωνα με μια παράδοση του χωριού, μάζεψαν κάποτε 200 παιδιά από το χωριό και τα άλλα τριγύρω. Μετέφεραν τα αγγελούδια αυτά στη θέση Ταλιεράδων, κοντά στη μονή Πρέβελη, όπου και τα σκότωσαν με φρικτό τρόπο. Έβαλαν όλα τα παιδιά σ’ ένα αλώνι και τα αλώνισαν με άλογα. Από το μαρτύριο δεν γλίτωσε κανένα. Το αλώνι αυτό του μαρτυρίου υπάρχει ακόμα.
Μια αφορμή να έδινε η αγανάκτηση των Κρητών από το μαρτύριο που ζούσαν καθημερινά και ακολουθούσε Αρμαγεδών. Βέβαια είχαμε και περιόδους που πέρασαν Σουλτάνοι με αίσθημα δικαίου, αλλά όταν έκλεινε η παρένθεση αυτή ανθρωπιάς, νέες τραγωδίες γράφονταν με τις υπογραφές των απάνθρωπων γενιτσάρων.
Ας δούμε χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Η πρωτοβουλία των Μελαμπιανών
Ήταν τότε που ξεχείλισε ακόμα μια φορά το ποτήρι της οργής όταν ο Ιμπραήμ Αγαδάκης, από τους φοβερούς Αμπαδιώτες γενίτσαρους, έσφαξε τον Μελαμπιανό καπετάν Γιακουμή.
Οι σύντροφοι του Αγαδάκη που έτυχε να παρακολουθήσουν την εκτέλεσή του μπήκαν μετά από δυο μέρες στο χωριό και σκότωσαν 72 άνδρες, γυναίκες και παιδιά που δεν πρόλαβαν να φύγουν και να σωθούν.
Μόλις πέρασε το κακό, οι ηρωικοί κάτοικοι των Μελάμπων αποφάσισαν να καταφύγουν σε ανώτερη αρχή και να παραπονεθούν για την αγριότητα αυτή. Αποδείχτηκε όμως μάταιος ο κόπος. Γιατί ακόμα κι ο πασάς, που φαινόταν πως δεν ήθελε να θυμώσει τους γενίτσαρους, σύστησε στα μέλη της επιτροπής να γυρίσουν με μεγάλη προσοχή στο χωριό κι ένας ένας, ώστε κανένας να μην υποψιαστεί το διάβημά τους και τους βρουν χειρότερα.
Από την αντιμετώπιση αυτή του πασά καταλαβαίνουμε βέβαια ότι οι γενίτσαροι ήταν κάτι σαν κράτος εν κράτει. Το παρακράτος που βασάνιζε ανεξέλεγκτα, αλλά ποτέ ατιμώρητα γιατί οι χαΐνηδες δεν τους χάριζαν.
Τι να κάνουν οι έρημοι οι Μελαμπιανοί; Πήραν τον δρόμο του γυρισμού βαθιά συλλογισμένοι και κλαίγοντας τη μοίρα τους. Κι όπως βάδιζαν συναντούν τον παπα-Μανόλη Πισκοπιανό.
Ένα τραγικό πατέρα που έζησε ένα ανείπωτο δράμα. Μπήκαν ένα βράδυ στο σπίτι του μερικοί Τούρκοι και αφού τον ανάγκασαν να κρατάει το κερί, βίασαν μπροστά του τη θυγατέρα του.
Οι Μελαμπιανοί ζήτησαν την ευχή του και ρώτησαν για πού το έβαλε.
Όπως τους είπε θα πήγαινε στην Πόλη να βρει τον Πατριάρχη και να καταγγείλει το γεγονός που είχε στοιχειώσει τις νύχτες του.
Η πληροφορία αυτή έδωσε την ιδέα στους Μελαμπιανούς να ακολουθήσουν δυο τρεις τον παπα-Μανόλη και να καταγγείλουν με τη σειρά τους τα δικά τους παθήματα. Όπερ και εγένετο.
Ένας Σουλτάνος με συνείδηση
Με πόνο ψυχής τους άκουσε ο Γρηγόριος ο μετέπειτα Εθνομάρτυρας και χωρίς να διστάσει τα μετέφερε αμέσως στο Σουλτάνο.
Εκείνη την εποχή αυτοκράτορας ήταν ο Μαχμούτ Χαν ο επονομαζόμενος Δίκαιος και μεταρρυθμιστής. Αυτός ιστορικά έχει συνδέσει το όνομά του με τον αφανισμό των Γενιτσάρων. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη μεγάλη σφαγή των άγριων αυτών Τούρκων το 1826 που έμεινε γνωστή στην τουρκική ιστοριογραφία ως «Ευοίωνον Γεγονός» (Vaka – I hairiye) ή κατ’ άλλους «Αίσιον Περιστατικόν»!
Για μια δεκαπενταετία ο σουλτάνος μεθόδευε τον τρόπο να απαλλάξει το κράτος του από το καρκίνωμα των γενιτσάρων μηχανευόμενος έξυπνους αλλά και πανούργους τρόπους.
Οι καταγγελίες του Πατριάρχη του «έριξαν νερό στο μύλο του».
Κι αποφάσισε να κάνει μια επίδειξη ισχύος μήπως και βάλει μια τάξη στο νησί.
Τα γεγονότα που ακολούθησαν ήταν πρωτόγνωρα για το σκλαβωμένο νησί που ξαφνικά ζούσε μέρες δικαίωσης για όσα δεινά είχε περάσει μέχρι τότε από τους γενίτσαρους. Ένας Κούρδος, ικανός στρατηλάτης, άνθρωπος απόλυτης εμπιστοσύνης του Σουλτάνου ο Χατζή Οσμάν Πασάς ανέλαβε αυτή τη δύσκολη αποστολή. Και δεν απογοήτευσε το σουλτάνο.
Μόλις αποβιβάστηκε με άριστα εκπαιδευμένο στρατό στη Σούδα έσπευσε να συμμαχήσει με τους χαΐνηδες και να τους εξοπλίσει. Ήταν ένα από τα συνηθισμένα πολιτικά τεχνάσματα του σουλτάνου για να καλύπτει τα νώτα του όταν αποφάσιζε σκληρές εκκαθαρίσεις σε επικίνδυνα στρατόπεδα. Ενίσχυε τους αδυνάτους για να τους έχει σύμμαχους.
Ώρες δικαίωσης
Από τη στιγμή εκείνη άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τους Γενίτσαρους που είδαν να έρχεται στο κεφάλι τους ο πέλεκυς της δικαιοσύνης. Με αναφιλητά χαράς οι Χριστιανοί μάθαιναν το τέλος των ανθρώπων που τους είχαν κάνει κόλαση τη ζωή τους μέχρι τότε.
Στα δέντρα που κρεμούσαν τους Χριστιανούς για ασήμαντη αιτία εύρισκαν τώρα αυτοί φρικτό τέλος και οι περιουσίες που είχαν αποκτήσει με δόλο και τρομοκρατία παραδίδονταν στις φλόγες.
Στον ενάμισι χρόνο που έμεινε ο Κούρδος Πασάς στην Κρήτη, σκότωσε γύρω στους 1.000 άγριους και ανυπότακτους Γενίτσαρους και Εσπέχηδες, στα Χανιά και στο Ρέθυμνο, που βασάνιζαν αδικαιολόγητα τους χριστιανούς και καταρράκωναν το κύρος της Υψηλής Πύλης.
Ιδιαίτερα σκληρός ήταν με τους Αμπαδιώτες γενίτσαρους και τους Οξούζηδες του Μυλοποτάμου. Αυτοί παραμόνευαν στο Πέραμα τους ατυχείς που ταξίδευαν προς Ρέθυμνο ή προς Ηράκλειο. Πριν τους ληστέψουν τους βασάνιζαν φρικτά και πολλοί από αυτούς πέθαιναν από τα μαρτύρια. Οι Οξούζηδες ήταν τόσο αιμοβόροι και άγριοι που οι Μυλοποταμίτες αποκαλούσαν την περιοχή που δρούσαν οι τύραννοι και Πόρο τού Χάρου ή Πόρο του Σατανά.
Βρήκαν και αυτοί την τιμωρία που τους άξιζε από τον Οσμάν που σύντομα έγινε πρόσωπο θρύλος.
Μαθαίνοντας οι Γενίτσαροι του Ηρακλείου τα γεγονότα στη Δυτική Κρήτη και βλέποντας ότι πλησιάζει η σειρά τους σκέφτηκαν να δράσουν πριν είναι αργά. Και διάλεξαν τον πιο δοκιμασμένο τρόπο για να πετύχουν το στόχο τους. Στέλνουν αντιπροσωπεία στην Πόλη με άφθονο χρυσάφι και πετυχαίνουν την ανάκληση του Οσμάν Πασά.
Η επιτυχία τους γιορτάστηκε με ξέφρενα γλέντια. Με έξαλλους πανηγυρισμούς γύριζαν και φώναζαν στους άτυχους σκλάβους: «Έφυγε ο παπά-Γιάννης σας ταβλόπιστοι, τώρα θα δείτε ίντα θα πάθετε».
Στόχαστρο οι άμοιρες γυναίκες
Το είπαν και το έκαναν. Και πρώτες πλήρωσαν οι γυναίκες. Συνεχίστηκε το μαρτύριο του χορού με το ρόβι αλλά τώρα είχε προστεθεί και το λάδι στο πάτωμα για να γλιστράει περισσότερο. Κι όπως δεν κατάφερναν να σταθούν όρθιες ο μαύρος δούλος τις χτυπούσε με το μαστίγιο αλύπητα. Βίαζαν πρώτα οι αφέντες κι έπαιρναν μετά σειρά και οι δούλοι για «να γλεντήσουν κι αυτοί οι κακομοίρηδες», καθώς έλεγαν οι αφεντάδες τους.
Στην απόγνωσή τους οι δύστυχες γυναίκες έκαναν τα πάντα για να γίνουν αποκρουστικές και να γλιτώσουν την ατίμωση.
Αυτοί την περίοδο έβριθαν από ζωντανό εμπόρευμα τα σκλαβοπάζαρα.
Η τιμή πώλησης μιας νεαρής γυναίκας, ήταν όσο ενός αλόγου, αναφέρουν οι ιστορικές πηγές.
Ο Γερμανός περιηγητής Σίμπερ αναφέρει, πως μόνο για να γελάσουνε στη γιορτή του Μπαϊραμιού, έβαναν στο σημάδι το χριστιανό που η κακή του μοίρα τον έφερνε να περάσει από μπροστά τους, και πολλές φορές έπεφτε με δέκα συγχρόνως σφαίρες πάνω στο κορμί του. Άλλους σκότωναν επειδή τόλμησαν να τραγουδήσουν την ημέρα του Πάσχα. Άλλοι αγγάρευαν περαστικούς Ρωμιούς να τους πηγαίνουν στην πλάτη τους στους οντάδες τους σαν υποζύγια. Όλα αυτά ήταν αιτία ο λαός να πιστεύει ότι «Τούρκος καλός, μόνο νεκρός».
Αυτές οι θηριωδίες ξεσήκωσαν τους γενναίους που με τη ζωή τους τίμημα προσπαθούσαν να σώσουν τους ομοεθνείς τους από την συμφορά. Κι έτσι δοξάστηκαν ο κρυπτοχριστιανός Αρχιγενίτσαρος της Μεσσαράς, Χουσεΐν Κουρμούλης, ο Ξωπατέρας αργότερα και ο περιώνυμος για την ανδρεία του στην Αμπαδιά την περίοδο αυτή, Καπετάν Μητροφάνης (Καλογεράκης), ο οποίος μετά τη δράση του στην επανάσταση του 1821 στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο, επιστρέφει και σκοτώνει τον Γενιτσαραγά από το Βαθιακό, επειδή ήλθε στο χωριό του τον Αϊ-Γιάννη Αμαρίου και έβαλλε τις γυναίκες να χορεύουν γυμνόστηθες στο ρόβι. Επικηρύσσεται πολλά γρόσια το κεφάλι του και αρχίζει μια θρυλική καταδίωξη, από τους Αμπαδιώτες Γενίτσαρους, συνεπικουρούμενους από Μπέηδες, Εσπέχηδες, Νιζάμηδες, Σπαχήδες, Σουμπάσηδες, που κατέφθασαν από το μεγάλο Κάστρο. Ο αγώνας του γίνεται λαϊκό τραγούδι:
«Αυτό δεν είναι αντρειά,
μονόναι τουρτουλούσι
να κυνηγούν Καλόγερο
εφτά χιλιάδες Τούρκοι».
Τέλος σε ενέδρα, έξω από το μοναστήρι του των Ασωμάτων, τραυματίζεται, συλλαμβάνεται, αποκεφαλίζεται. Το κεφάλι σε ντορβά μέσα, το πηγαίνουν και το δείχνουν στη μάνα του και μετά με πομπή και τυμπανοκρουσίες, ως τρόπαιο και λάφυρο πολύτιμο, στο μεγάλο Κάστρο για να πληρωθούν, όπως προέβλεπε το Οθωμανικό δίκαιο, για τους επικεφαλείς των επαναστατών και τους διακεκριμένους για ανδρεία, που είχαν ντροπιάσει την Τουρκιά. Των απλών επαναστατών πήγαιναν τα κομμένα αυτιά των, για να πάρουν το μπαξίσι. Υπάρχουν Ευρωπαίοι περιηγητές της εποχής, που γράφουν ότι είδαν πέντε και οχτώ χιλιάδες ανθρώπινα αυτιά σε σπάγκους περασμένα.
Όλα αυτά είχαν οδηγήσει σε αλλεπάλληλες επαναστάσεις, το 1821, 1840, 1866 με το Αρκάδι, το 1897, αλλά και σε τραγική μείωση του πληθυσμού την περίοδο αυτή. Το 1818 ο Γάλλος Πρόξενος στα Χανιά Λαρούζης, αναφέρει ότι μέσα σε 8 χρόνια από τότε που έφυγε ο Οσμάν Πασάς τούρκεψαν στο Σέλινο μόνο, 2.811 άνδρες.
Από τις 265.000 μικτού πληθυσμού της Κρήτης, οι 125.000 ήσαν μουσουλμάνοι και στο μεγαλύτερο μέρος εξισλαμισμένοι χριστιανοί, φανατισμένοι και επιθετικοί περισσότερο από τους τουρκογενείς. Υπήρχαν χωριά «με πεντέξι άνδρες μέσα σε 100 και 200 γυναίκες», αναφέρει ο ιστορικός Ιωάννης Μουρέλος.
Οι Άγιοι 4 Μάρτυρες
Η επανάσταση του 1821 με την επαρχία Αγίου Βασιλείου να πρωτοστατεί με τους Τσουδερούς και άλλους αγωνιστές έστεψε με το φωτοστέφανο της δόξης και τους Άγιους 4 Μάρτυρες, τους ηρωικώς αθλήσαντες
Ήταν από την οικογένεια Βλατάκη των Μελάμπων. Εκεί τους βρήκε η επανάσταση, να εμφανίζονται όμως ως Τούρκοι.
«Σαν Έλληνες», αναφέρουν οι ιστορικές πηγές, ονομάζονταν Βλατάκηδες: Μανουήλ και Αγγελής του Ιωάννου, Γεώργιος Κωνσταντίνου Βλατάκης και Νικόλαος Ιωάννου Βλατάκης.
Σαν Τούρκοι ονομάζονταν Ρετζέπηδες. Μανουήλ και Αγγελής Ιωάν. Ρετζέπης, Γεωργ. Κων. Ρετζέπης και Νικόλαος Ιωάν. Ρετζέπης.
Οι υπηρεσίες τους στον αγώνα ήταν ανυπολόγιστες, καθώς πήραν μέρος με γενναιότητα σε πολλές μάχες.
Με την έκρηξη της επανάστασης συμμετείχαν απροκάλυπτα.
Σύμφωνα με το Θεόδωρο Πελαντάκη «από συνδυασμό γεγονότων, στοιχείων και χρονικών περιορισμών που διέσωσε η προφορική παράδοση μπορεί να βγει αβίαστα το συμπέρασμα ότι εκείνοι οι τέσσερις Μελαμπιανοί κρυπτοχριστιανοί πήραν μέρος και στην μεγάλη μάχη ζωής ή θανάτου στο Κακό Ρυάκι». Και οι Τούρκοι άρχισαν να τους καταδιώκουν οργισμένοι για τον «εμπαιγμό των Ρετζέπηδων στον Αλλάχ».
Τουρκικό απόσπασμα φθάνει στις Μέλαμπες για να τους συλλάβει. Προφασίζονται οι επικεφαλής του στην αρχή, ότι θέλουν απλά να τους δώσουν ένα μήνυμα του Μεχμέτ πασά κι ότι δεν έχουν πρόθεση να τους «βλάψουν».
O καπετάν Κατεργαράκης, στον οποίο έδωσαν το μήνυμα πείστηκε και επικοινωνώντας με τις γυναίκες των Βλατάκηδων τους διαμήνυσε να παρουσιαστούν.
H σύζυγος του Νικολάου ειδοποίησε τον άντρα της, που βρισκόταν σε λημέρι στο Σαντάλι κι εκείνος με τη σειρά του και τους άλλους. Συζήτησαν το θέμα, προβληματίστηκαν, αλλά κατάλαβαν πως δεν είχαν άλλη επιλογή, γιατί έθεταν σε κίνδυνο και τις οικογένειές τους. Πήγαν λοιπόν, άοπλοι, στο σπίτι του καπετάνιου, που τους περίμεναν οι Τούρκοι. Αλλά πριν προλάβουν καν να καθίσουν εκείνοι τους έδεσαν και τους οδήγησαν στο Ρέθυμνο.
Στην αρχή κατέφυγαν σε φιλικές παραινέσεις για να τους αλλάξουν το φρόνημα. Κι αφού απέτυχαν με το «καλό», ανέλαβε να τους μεταπείσει ο διοικητής του Ρεθύμνου Αχμέτ Πασάς με σκληρά βασανιστήρια. Μάταια. Ούτε και κείνος δεν κατάφερε να τους λυγίσει.
Έτσι βρήκαν ηρωικό θάνατο στη γνωστή πλατεία όπου οι Τούρκοι φρόντισαν να δώσουν επισημότητα στην εκτέλεση, για να δει το φρικτό τέλος, όσο το δυνατόν περισσότερος κόσμος και να παραδειγματιστεί.
Μετά από τρεις μέρες πήραν τα σεπτά λείψανα των Αγίων οι Χριστιανοί Μανουήλ Παπαδάκης από τα Χανιά, Αντώνης Μπουρδούνης (Πουρδούνης) από τον Άρδακτο Αγίου Βασιλείου και Γεώργιος Λαγός από τα Περιβόλια και τα έθαψαν στον Άγιο Γεώργιο στα Περιβόλια.
H εκκλησία τους τιμά κάθε χρόνο στις 28 Οκτωβρίου και το απολυτίκιό τους έγραψε ο Επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Καλλίνικος Νικολετάκης.
Είναι εξαιρετική η μελέτη του εκλεκτού ιερέως και καθηγητού π. Ευαγγέλου Τσουρδαλάκη για τους Άγιους 4 Μάρτυρες που καλύπτει όλο το φάσμα της αγωνιστικής δράσης και του μαρτυρίου τους, ενώ πρόσφατα ο γιος του επίσης άξιος εκπαιδευτικός κ. Αντώνης Τσουρδαλάκης έφερε στο φως και άλλα στοιχεία σημαντικά για τους συντοπίτες του Αγίους.
Μια ιστορική αλήθεια για τους Δαμβέργηδες
Συνέχεια του χθεσινού άρθρου μας για τους άγνωστους ήρωες που χάθηκαν στη λησμονιά, λάβαμε από τον κ. Αλέξανδρο Βασιλείου Δαμβέργη, φιλόλογο, συμβ. καθηγητή Πανεπ. Πατρών την παρακάτω επιστολή όπου επισημαίνεται ένα λάθος της πηγής «Κρήτη Αφιέρωμα» από όπου είχαμε πάρει τα στοιχεία.
Γράφει σχετικά ο κ. Δαμβέργης:
«Συγχαρητήρια στην κα Λαδιά και στην εφημερίδα σας.
Εξαιρετικό το άρθρο: Εθνική Παλιγγενεσία: Ρεθεμνιώτες ήρωες που χάθηκαν στη λησμονιά.
Μια διόρθωση θα ήθελα να κάνω ως ιστορικός (και μελετητής της οικογένειας Δαμβέργη). Τα δυο μεγαλύτερα αγόρια του προγόνου μου δεν είχαν το ίδιο όνομα (Κωνσταντίνος).
Ο μεγαλύτερος γιος του Ιωάννη Δαμβέργη (Χατζη-Γιάννη Νταμπεργάκη, εξ’ ού και το Νταμπέργας, αντί για Δαμβέργη, που θυμούνται και με λένε κι εμένα στο χωριό μας Μέση, δημ. διαμερίσματος Αρκαδίου), λεγόταν Νικόλαος (όπως ο μεγάλος αδερφός του παππού μου, ο θείος του Απόστολου Περπυράκη του χρυσοχόου, ο πατέρας του Ιω. Σταθάκη, συνταξιούχου πυροσβέστη στο Ρέθυμνο κλπ.).
Ο Νικόλαος πολέμησε και τραυματίστηκε στο μάτι στη μάχη των Ανωγείων, υπέγραψε την τελευταία πράξη της Κρητικής Εθνοσυνέλευσης ως γραμματέας και πέθανε λίγο αργότερα. Κωνσταντίνος λεγόταν ο δεύτερος γιος του, που πολέμησε με το Στρατή Δεληγιαννάκη σε διάφορες μάχες και στο Φραγκοκάστελλο, πήγε στη Σύρο, μετά στην Αθήνα κλπ., και ο γιός του Αναστάσιος έγινε καθηγητής της φαρμακευτικής χημείας στο ΕΚΠΑ (βλ. Ιστορία του Ζαμπέλιου και του Ψιλάκη και άλλες αναφορές, Κρητική Επιθεώρηση τ. κάπου στο 2000). Από αυτούς κατάγομαι και εγώ.
Συγχαρητήρια και πάλι για το μακροχρόνιο έργο και την μεγάλη προσφορά σας στο Ρέθυμνο!
Καλή εθνική επέτειο».
Ευχαριστούμε τον κ. Δαμβέργη για την παρέμβαση αυτή προκειμένου να προστατευθεί ο ερευνητής του μέλλοντος από μια λανθασμένη πληροφόρηση.
Και είμαστε ανοικτοί σε κάθε επισήμανση που θα κάνει πληρέστερα τα αφιερώματά μας σε άγνωστους ή λησμονημένους ήρωες του τόπου μας.
Πηγές:
Κωνσταντίνου Β. Σταυριανάκη: Δρύμισκος (εισήγηση στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για την πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου)
Ευτύχιου Σ. Καλογεράκη σύμβουλου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Πελοποννήσου: Βαθιακό – Μέλαμπες – Επισκοπή, αιτία τουρκικής επέμβασης στην Κρήτη.
Χουρμούζη Βυζαντίου, «Κρητικά», σ. 45.
Παντελή Αθανασιάδη: Νεώτερη ελληνική ιστορία.
Βασ. Ψιλάκη, Ιστορία της Κρήτης σ. 1513 και 1523).
Εύας Λαδιά: Ρεθεμνιώτες ήρωες στην Επανάσταση του 21.