Η επίσκεψη  και ξενάγηση στο οροπέδιο του Καλυκά, που βρίσκεται ψηλά στον Ψηλορείτη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των  Εκδηλώσεων 7^ο Αμάρι GreenFestival 2022 και ήταν αποτέλεσμα της αγαστής συνεργασίας του Δήμου Αμαρίου και του Πολιτιστικού Συλλόγου Νιθαύρεως.

Κατά τις εννέα το πρωί μαζεύτηκαν στα καφενεία του  πανοραμικού χωριούΝίθαυρις, επισκέπτες από τα Χανιά, το Ηράκλειο, το Ρέθυμνο,την Ιταλία και τα παρακείμενα χωριά του Αμαρίου. Εκεί τους περίμεναν οι πρόθυμοι και φιλόξενοι κάτοικοι,οι οποίοι με αγροτικά αυτοκίνητα, τους οδήγησαν σε υψόμετρο 700 μέτρα.

Παρών ήταν και ο αντιδήμαρχος Αμαρίου Εμμανουήλ Ψαρουδάκης, η δημοτική σύμβουλος Αμαρίου Στέλλα Βασιλάκη,ο διακεκριμένος γεωλόγος και δραστήριο μέλος της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας– Τμήμα Δυτικής Κρήτης Βασίλης Σιμιτζής, ο οποίος μάλιστα έκανε ξενάγηση εκτός και εντός του σπηλαίου. Κατόπιν ο φιλόλογος-ιστορικός   Νικόλαος Τσουπάκης ανέφερε ιστορικά στοιχεία για την εν λόγω περιοχή αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Νιθαύρεως, στην οποία υπάγεται το σπήλαιο. Κατόπιν οι φυσιολάτρες επισκέπτες παρασυρμένοι από την σαγήνη και την αρμονία της περιοχής απείρου κάλλους, περιπάτησανανάμεσα στους παμπάλαιους πρίνους και τους τεράστιους βράχους, έχοντας συνάμα άμεση θέαση στην κοντινή πλέον κορφή της μυθικής Ίδας, τουόρους που εγεννήθη και ανετράφη ο Κρηταγενής Ζευς.  Καθήμενοι μετά στη σκιά των πρίνων που πετάγονταν από τους πανάρχαιους ογκόλιθους  απόλαυσαν ποιοτικά τυροκομικά προϊόντα  της ‘Νιθαυρίας γαίας’ που τους προσέφεραν αφειδώς τα μέλη του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού, ενώ δεν σταματούσαν στιγμή να βγάζουν αναμνηστικές φωτογραφίες.

Ψυχή της εκδήλωσης ήταν ο αεικίνητος πρόεδρος της κοινότητος Νιθαύρεως Μιχάλης Λαντζουράκης, ο οποίος με την αρωγή του Δήμου Αμαρίου, συμβάλλει ουσιαστικά στην πραγματοποίηση  σημαντικών έργων και δραστηριοτήτων της κοινότητάς του.

ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ  ΑΡΧΑΙΟΥ ΟΝΥΜΑΡΧΟΥ

Γεγονός είναι ότι το εν λόγω σπήλαιο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς έχει ιστορία από τους αρχαίους χρόνους , ενώ σημαντικά γεγονότα είχαν διαδραματιστεί εκεί κατά την σκληρή περίοδο της τουρκοκρατίας  και της Κατοχής.

Το σπήλαιο που φέρει στην βραχώδη είσοδο την εγχάρακτη ονομασία ΟΝΥΜΑ(Ρ)ΧΟCβρίσκεται βόρειο-ανατολικά από του χωριού Νίθαυρις, σε υψόμετρο 700μ, στην τοποθεσία Καλικάς. Σύμφωνα δε, με την κορυφαία Ιταλίδα επιγραφολόγο Μαργαρίτα Γκουαρντούτσι (MargheritaGuarduci), επειδή σώζονται έως σήμερα  τα γράμματα ΟΝΥΜΑΧΟΣ και έχει σβηστεί ένα γράμμα ανάμεσα στο Α και το Χ, το γράμμα αυτό είναι   το Ρ και συνεπώς  το όνομα του πιθανού προσκυνητή της σπηλιάς, που το χάραξε στο βράχο  είναι ΟΝΥΜΑ(Ρ)ΧΟΣ , εκείνου δηλαδή που μάχεται με το ‘όνυμά’ του (όνυμα, σημαίνει ‘όνομα’ στην αρχαία ελληνική), δηλαδή  με το ‘όνομά’ του,  με την καλή του φήμη, συνεπώς ‘Ονύμαρχος’ σημαίνει αυτός που επιβάλλεται, που άρχει με τοκαλό του όνομα, και χαίρει κύρους στην κοινωνία.

Οι διαστάσεις του σπηλαίου είναι 100μΧ40μ και με ανώτερο ύψος τα 20 μέτρα. Εκτός από τις πολλές του ονομασίες (Ονύμα(ρ)χος, Καλικά Τρύπα, Νοτική Τρύπα Νιθαύρεως και Πωλ Φωρ), την εντυπωσιακή του είσοδο που είναι χαραγμένο το αρχαίο όνομα ONYMAXOC και τους περίφημους σταλακτίτες, κρύβει και μια πλούσια ιστορία που μαρτυρεί ότι εκατοικείτο από τον άνθρωπο από την αρχαιότητα.

Στο κέντρο της πρώτης υπόγειας αίθουσας του (20Χ10μ.), ορθώνεται μια τεράστια σταλαγμιτική στήλη που θυμίζει άρκτο καιπιθανώς λειτούργησε ως λατρευτικό είδωλο, γιατί στο έδαφος γύρω από αυτή, είναι γεμάτη με όστρακα κάθε εποχής, από τη 2η χιλιετηρίδα π.Χ μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους, (σημειωτέον δε ότι η άρκτος σχετίζεται  με τη λατρεία της θεάς Αρτέμιδος). Φαίνεται ότι αρχικά λειτούργησε ως ιερό σπήλαιο κάποιου μινωικού οικισμού της περιοχής.

ΟΙ ΓΕΝΝΑΙΟΙ  ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΙ -ΤΣΟΥΠΗΣ ΚΑΙ  ΛΑΝΤΖΟΥΡΗΣ

Κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας βρήκαν καταφύγιο στο σπήλαιο οι οπλαρχηγοί Τσουπογιάννης (Γιάννης Τσουπάκηςή Τσούπης) και Λαντζουρομάρκος (Μάρκος Λαντζουράκης), τους οποίους είχαν επικηρύξει οι Οθωμανοί λόγω της επαναστατικής τους δράσης εναντίον των σκληρών Τούρκων Αμπαδιωτών. Μάλιστα ο ΚώσταςΔανδουλάκης που τους τροφοδοτούσε κρυφά τους έσωσε από τους Τούρκους όταν τους έψαχναν στον Ψηλορείτη. Τα πράγματα όμως έγιναν ως εξής:

Οι Τούρκοι έχοντας πληροφορίες από έναν προδότη ότι τη σπηλιά αυτή είχαν ως κρησφύγετο οι προαναφερθέντες,παρακολουθούσαν την περιοχή. Βλέποντας  μάλιστα τον Δανδουλάκη που έβοσκε εκεί τα πρόβατά του, να μιλάει προς την είσοδο της σπηλιάς τον πλησιάζουν και του λένε: μώρε συ του Τσούπη μιλείς; Εκείνος απαντάει :’όι εγώ μιλώ τη μια του απατού μου την άλλη των προβάτων για τί έχω μοναξά’. Οι Τούρκοι από την πλευρά τους δεν τον πιστεύουν και ετοιμάζονται και μπουν στο σπήλαιο για να τον βρουν. Ο Δανδουλάκης τότε τους προειδοποιεί να προσέξουν γιατί μετά τον πρώτο θάλαμο που είναι άνετος, το σπήλαιο στενεύει και έχει απότομη κατηφόρα, όντας επικίνδυνη για τη ζωή τους. Οι Τούρκοι όντως μπαίνοντας διαπίστωσαν την επικινδυνότητα της σπηλιάς και δεν προχώρησαν παρακάτω, ενώ είχαν πειστεί  ότι εκείνοι που ζητούσανδεν βρίσκονταν εκεί, εξάλλου οι οπλαρχηγοί, έχοντας  ακούσει τον διάλογο  είχαν κρυφτεί στο βάθος της, καθώς γνώριζαν τα κατατόπια της,( πηγή, Εγκυκλοπαίδεια ‘Κρήτη-το Αφιέρωμα’, τόμος 13,σελ. 144).

ΕΚΕΙ ΕΚΡΥΨΑΝ ΤΟΝ ΚΡΑΪΠΕ

Στην ίδια σπηλιά, που τότε αποκαλούνταν Νοτική τρύπα Νιθαύρεως, έκρυψαν  οι απαγωγείς τον Γερμανό στρατηγό Κράϊπε στην Κατοχή.Έμεινε 4 μέρες, όμως επειδή υπήρχε αρκετή κίνηση από Νιθαυριανούς, οι οποίοι ασχολούνταν με τ’ αμπέλια που είχαν εκεί και λόγω του ότι οι Γερμανοί φυλούσαν την περιοχή, τον μετέφεραν σε μια κοντινή σπηλιά στη ‘Βορινή τρύπα’, όπου υπήρχε πολύ λιγότερη κίνηση.

Έπρεπε όμως να τον περάσουν μέσω Νιθαύρεως στα απέναντι αμαριώτικα χωριά του Κέδρους για να φυγαδευτεί κατόπιν  από το Ροδάκινο στην Αίγυπτο. Επειδή όμως στο χωριό είχε συγκεντρωθεί  Γερμανοί, που είχαν υποψιαστεί ότι ο Κράιπε θα περνούσε από αυτά τα μέρη, οι Νιθαυριανοί σκέφθηκαν να επισπεύσουν τον προκείμενο γάμο του Μιχάλη Λαντζουράκη με τη Μαρία Δανδουλάκη, να τους  προσκαλέσουν και να τους απασχολήσουν, όπερ κι έγινε. Ο ξακουστός μάλιστα αντάρτης Ηλίας Βοσκάκης ανέλαβε να αποσπάσει και να παρασύρει τον επικεφαλής τους.  Τους παρέσυραν λοιπόν με τη λύρα, το καλό κρασί και το φαγοπότι, τους μέθυσαν και έτσι η συνοδεία του Κράιπε πέρασε ανενόχλητα κάτω από το νεκροταφείο του χωριού κι από εκεί στα υπόλοιπα χωριά.

Στις 30/9/2006 το Τοπικό Τμήμα Δυτικής Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας αποφάσισε να ονοματοθετήσει το σπήλαιο σε σπήλαιο PaulFaure (Παύλος Φωράκης όπως υπογράφει στα Ελληνικά), προς τιμήν του μεγάλου Γάλλου αρχαιολόγου που ασχολήθηκε με πολλά ιστορικά σπήλαια της Κρήτης.

ΕΙΔΥΛΛΙΑΚΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΝΙΘΑΥΡΗ

Κατά την επιστροφή στη Νίθαυρη,  οι φυσιολάτρες επισκέπτες κατηφορίζοντας με τα αυτοκίνητα,  είχαν την ευκαιρία να δουν από πολύ ψηλά τα Αμαριώτικα χωριά με φόντο το Νότιο Κρητικό πέλαγος, ενώ είχαν την εντύπωση ότι προσγειώνονται με αεροπλάνο.

Όταν έφθασαν στο χωριό,  ο Πολιτιστικός Σύλλογος μερίμνησε να γευτούν οι προσερχόμενοι, ντόπια αρνιά του Ψηλορείτη και γνήσιο ποιοτικό κρασί. Τέλος μετά το γεύμα, ο ιστορικός Νικόλαος Τσουπάκης ξενάγησε τους επισκέπτες  στο πανοραμικό χωριό που βλέπει στην κορφή του Ψηλορείτη, στο Νότιο Κρητικό πέλαγος, στις Μέλαμπες, στα χωριά του  Κέδρους , στη Σάμιτο και στην κοιλάδα του Αμαρίου.

Δέον να σημειωθεί ότι πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου είναι ο Τσουπάκης Μιχάλης του Γεωργίου και μέλη οι Αλεξανδράκης Γιώργος, Αλεξανδράκης Θανάσης, Κασωτάκης Ηλίας, Λαντζουράκης Αλέξης, Πεταλά Ιωάννα, Σκουντάκη Αγγελική, Τσουπάκη Κατερίνα, Τσουπάκη Κωνσταντίνα.

Νίθαυρις, από τα μεγαλύτερα χωριά της επαρχίας Αμαρίου και από τα πιο πανοραμικά της  Κρήτης. Στην κοινότητα Νίθαύρεως υπάγεται επίσης το μικρό χωριό Βαθειακό.  Η ονομασίαΝίθαυρις σύμφωνα με τους αρχαιολόγους θεωρείται μινωικής προελεύσεως που κρύβει μέσα της τη λέξη Ίδα και έχει την πανάρχαια κατάληξη -ις,  πανάρχαια εκδοχή του  όρους Ίδη που μας κληροδότησαν οι Δωριείς.Ορισμένοι  πιστεύουν ‘Νίθαυρις’ είναι η συντετμημένη φράση τη(ν Ίδα θα ευρεις) επειδή το χωριό έχει ως φυσικό φόντο την κορφή του Ψηλορείτη, την μυθική Ίδα και βρίσκεται στους πρόποδές της.

Το αρχαίο σπήλαιο του Ονύμαρχου, είχε κρησφύγετο ο  καπετάν Τσούπης ή Τσουπογιάννης, οπλαρχηγός ανατολικού Αμαρίου, που έδρασε στις επαναστάσεις 1866-1869,1878-1879,1896-1897.  Ήταν ιδρυτής και αρχηγός του νιθαύριου λόχου,  ‘Ιδαίοι Κουρήτες’ που πολέμησε τους σκληρούς Αμπαδιώτες Τούρκους. Στην κηδεία του στη Νίθαυρη κατετέθη χαλκούς στέφανος από στρατιωτικό άγημα.Εξελέγη Δήμαρχος του Δήμου Αποδούλου το 1882.Ονομάστηκε από την Πολιτεία Αγωνιστής Α΄ τάξεως  κι εξελέγη μέλος του συμβουλίου της Επιτροπείας Αγωνιστών του νομού Ρεθύμνης το 1902.

• {Ιστορικό Αρχείο Κρήτης-Μιχ Τρούλης Κρητ. Γράμματα, τ. 11,σ. 129-192 Επιτροπεία Αγων. Ν.Ρεθύμνης – Εφημ. Κρητη 1882 – Κώστας Ψαρουδάκης,Οικογ. Ψαρουδάκηδων Αποδούλου -Δύο αιώνες ιστορίας και Λαογραφίας,σ 377-399}

Πηγή :goodnet.gr