ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΙΜΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ 79η ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΩΝ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΚΑΙ ΟΛΟΚΑΥΤΟΘΕΝΤΩΝ ΣΤΑ ΚΑΜΕΝΑ ΜΑΡΤΥΡΙΚΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥΣ

Με βαθύ αίσθημα ευθύνης και αναγνώρισης της μέγιστης προσφοράς, αυτών που θυσιάστηκαν στο βωμό της ελευθερίας και εκτελέσθηκαν από τούς Γερμανούς Ναζί στις 22 Αυγούστου του 1944, αλλά και των πεσόντων ΗΡΩΩΝ στους κατά καιρούς πολέμους της πατρίδας μας, η Ομοσπονδία Σωματείων Επαρχίας Αμαρίου πραγματοποίησε και φέτος, όπως κάθε χρόνο εδώ και 39 χρόνια (1984-2023), την πρώτη Κυριακή του Οκτώβρη επετειακή εκδήλωση μνήμης και τιμής .

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στον φιλόξενο χώρο της Κρητικής Εστίας και ξεκίνησε με τρισάγιο, υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των εκτελεσθέντων και ολοκαυθέντων 164 ΗΡΩΩΝ στα χωριά του Κέντρους: Γερακάρι, Γουργούθοι, Καρδάκι, Βρύσες, Σμιλές, Δρυγές, Άνω Μέρος (Αμαρίου) και Κρύας Βρύσης (Αγίου Βασιλείου), καθώς και των πεσόντων Αμαριωτών ΗΡΩΩΝ στους κατά καιρούς πολέμους της πατρίδας μας.

Το τρισάγιο τελέστηκε από τον συνεπαρχιώτη μας ιερέα Στυλιανό Ταξάκη, από τον Φουρφουρά, τον οποίο και ευχαριστούμε πολύ.

Αμέσως μετά ακολούθησε η προβολή του επίκαιρου τραγουδιού ΘΡΗΝΟΣ ΣΤΑ ΚΑΜΕΝΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥΣ σε στίχους και αφήγηση Σταύρου Φωτάκη, σύνθεση τραγούδι Εμμανουέλα Φωτάκη, τραγούδι Στέλλα Μπούτου.

Στη συνέχεια, η παρουσιάστρια της εκδήλωσης κ.Έλενα Ιερωνυμάκη, κάλεσε τον πρόεδρο της Κρητικής Εστίας κ. Αντώνη Μυτιληνάκη στρατηγό ε.α., για ένα σύντομο χαιρετισμό και ακολούθησαν χαιρετισμοί από τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας κ. Νικόλαο Κραουνάκη, την βουλευτή κ.Σοφία Βούλτεψη ως εκπρόσωπος της Βουλής των Ελλήνων την οποία και ευχαριστούμε θερμά και τον Δήμαρχο Αμαρίου κ.Παντελή Μουρτζανό ,που αναφέρθηκε με λίγα λόγια στην αποφράδα εκείνη ημέρα.

Έπειτα η παρουσιάστρια κάλεσε στο βήμα τον κεντρικό ομιλητή και εκλεκτό συνεπαρχιώτη μας από τις Βρύσες Αμαρίου κ.Μανώλη Χανιωτάκη (Χημικό-Μαθηματικό), ο οποίος αναφέρθηκε με πολύ γλαφυρό και παραστατικό τρόπο, που συγκίνησε και καθήλωσε τους ακροατές, στα γεγονότα εκείνης της ημέρας και στις πολύ δύσκολες μέρες και χρόνους που ακολούθησαν και σημάδεψαν τα χωριά μας για πολλά-πολλά χρόνια :

Κυρίες και κύριοι,

Ευχαριστώ πολύ την Ομοσπονδία Επαρχίας Αμαρίου για την ξεχωριστή τιμή που μου έκανε να είμαι σήμερα ομιλητής , παρότι ο πιο ακατάλληλος, αλλά και όλους εσάς για την ευγενική σας παρουσία.

Τα λιτά και απέριττα λόγια που θα ακούσετε από την ταπεινότητα μου, είναι απλά μιας μέρας άναμμα στο καντήλι των σφαγιασθένων, τουφεκισθέντων και ολοκαυτωθέντων στα χωριά του κέντρους.

Πέρασαν 79 χρόνια από τότε που τα ηρωικά και μαρτυρικά χωριά του Κέντρους έζησαν την ανείπωτη φρίκη και τραγωδία από την κτηνωδία των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής. H 22 Αυγούστου του 44 ήταν καθοριστική για την πορεία της ζωής των ανθρώπων στα μαρτυρικά χώρια της επαρχίας Αμαρίου Γερακάρι, Άνω Μέρος, Γουργούθοι, Καρδάκι, Σμιλές, Βρύσες, Δρυγιές και Κρύα Βρύση Αγιου Βασιλείου. Όλα τα περασμένα χρόνια άλλα ακόμα και σήμερα, οι παλιοί που έμειναν οριοθετούν τις εμπειρίες και την ιστορία της ζωής τους , με την κλασική πια έκφραση «πριν μας κάψουν» η «αφού μας κάψανε».

Όλα ξεκινησαν όταν ο αιμοσταγής στρατηγός Μίλερ υπέγραψε το έγγραφο με το οποίο διέτασσε τους οπλοφόρους του, να ερημώσουν, να λεηλατήσουν και να ισοπεδώσουν τα όμορφα χωριά του Κέντρους.

Ας δούμε όμως συνοπτικά τα γεγονότα της εποχής.

Κατά την Γερμανική κατοχή οι Κρητικοί δεν λύγισαν και δεν την αποδέχτηκαν μοιρολατρικά, αντιθέτως ξεσηκώθηκαν. Από το προσκλητήριο αυτό δεν μπορούσαν να λείψουν τα παλικάρια του Κεντρους. Τα χωριά μας έγιναν κέντρα εθνικής αντίστασης. Η Αγγλική κατασκοπεία είχε την ολόψυχη συμπαράσταση των κατοίκων του Κέντρους με στόχο να ακυρώσουν τα σχέδια του εχθρού. Περιθάλπουν συμμάχους και τους βοηθούν να διαφύγουν στην Αίγυπτο. Με τα λίγα μέσα που διαθέτουν (ραδιόφωνο, ασύρματο) παίρνουν πληροφορίες και τις μεταδίδουν σε άλλους κατοίκους. Ολες αυτές οι δράσεις ήταν φυσικό να ενοχλούν πολύ τους Γερμανούς.

Ο Tom Dunbabin, από τους επικεφαλής της βρετανικής κατασκοπίας στη δυτική Κρήτη, παρουσιάζει με εκπληκτικό τρόπο την καθημερινή συμβίωση των Άγγλων κατασκόπων με τους Αμαριώτες αντιστασιακούς και τους κατοίκους των χωριών της περιοχής, την οποία αποκαλούσαν «Χώρα των Λωτοφάγων». Αναφέρει

αρκετούς ιερείς, εκπαιδευτικούς, γιατρούς, κτηνοτρόφους και αγρότες για τη συμβολή τους στον αντιστασιακό αγώνα και αποτυπώνει το συλλογικό πνεύμα της αντίστασης και το πάθος για την ελευθερία που κυριαρχούσε.

Δυστυχώς σύντομα η δράση έγινε γνωστή στους κατακτητές. Αρχισαν τα μπλοκα για αιχμαλώτους αλλά και οι απειλές για καταστροφή των χωριών και εκτελέσεις κατοίκων. Με δυο λόγια τα χωριά μας μπήκαν στην «μαύρη λίστα» του εχθρού.

Ο Βρετανός Αξιωματικός Τζακ Σμιθ Χιούζ, απεσταλμένος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής θα γράψει μεταξύ άλλων: «Το Αμάρι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του ότι, όλοι, όσοι ήταν πάνω από πέντε χρονών ήξεραν περίπου τι συνέβαινε, αλλά κανένας δεν το μαρτυρούσε, ακόμη και κάτω από αφόρητη πίεση…».

Παρά τις προειδοποιήσεις τη νύχτα τις 26 προς 27 Απριλίου 1944 πραγματοποιήθηκε η απαγωγή του Γερμανού γενικού διοικητή της Κρήτης στρατηγού Heinrich Kreipe, η οποία οργανώθηκε από τους βρετανούς Patrick Leigh Fermor και William Stanley Moss, με την υποστήριξη της τοπικής αντίστασης. Οι Γερμανοί προέτρεπαν όλους να συμβάλλουν στον εντοπισμό των απαγωγέων και την απελευθέρωση του Κράιπε εντος τριών ημερών και ταυτόχρονα απειλούσαν με σκληρά αντίποινα. Στις 4 Μαιου έκαψαν τα χωριά Σαχτούρια, Καμάρες, Λοχριά και Μαγαρικάρι.Οι απειλές αγνοήθηκαν και ο Κράιπε μεταφέρθηκε στην Αιγυπτο από το Ροδάκινο στις 15/16 Μαιου.

Από τον Ιούνιο μέχρι το ολοκαύτωμα υπήρχαν όλες οι ενδείξεις ότι η Γερμανία έχανε τον πόλεμο. Οι κάτοικοι των χωριών άρχισαν να χαλαρώνουν και να κατεβαίνουν από το βουνό στα χωριά τους.

Για τους Γερμανούς οι αιτίες της καταστροφής υπήρχαν και ήταν φυσικά η αντίσταση των χωριών του κέντρους και ο φόβος των ίδιων για αντίποινα κατά την επερχόμενη αποχωρησή τους. Ηθελαν δηλαδή να προστατέψουν τα νότα τους και κατά την αποχώρηση. Απλα ζητούσαν μια δικαιολογία και βρήκαν την απαγωγή του Κράιπε.

Είναι αξιοσημείωτο πόσο μεθοδικά και οργανωμένα έγινε η θανατική και ληστρική επιδρομή των βαρβάρων. Το σχέδιο ήταν κοινό για όλα τα χωριά. Με τα μηχανοκίνητα μέσα που διέθεταν περικύκλωσαν τα χώριά μας. Στα χωριά που δεν υπήρχε το κατάλληλο οδικό δίκτυο επιτάχτηκαν οδηγοί που γνώριζαν καλά

την περιοχή. Στόχος τους ήταν να δράσουν την νύχτα και να πιάσουν στον ύπνο τους κατοίκους ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν ή να αντιδράσουν εις βάρος τους.

Διαφορετικές ομάδες Γερμανών μπαίνουν σε κάθε χωριό. Με το όπλο στο χέρι βγάζουν τους χωριανούς από τα σπίτια και τους συγκεντρώνουν είτε στην πλατεία του χωριού είτε στο σχολείο. Εκεί διαχωρίζουν τους άνδρες από τα γυναικόπαιδα. Κάνουν εξακρίβωση στοιχείων και ζητούν να εκτελεστούν συγκεκριμένα άτομα. Για καθε χωριό είχαν συγκεκριμένη λίστα ατόμων καθώς και προκαθορισμένο πλήθος για εκτέλεση. Η σύνταξη της λίστας προϋπέθετε μάλλον την στενή συνεργασία των κατακτητών με τους δοσίλογους και τους συνεργάτες τους.

Όσους δεν έβρισκαν από την λίστα, τους αντικαθιστούσαν με επιλογή από τους υπόλοιπους άνδρες του χωριού. Έτσι, επειδή το Καρδακι είχε λίγους κατοίκους, για να συμπληρωθεί ο αριθμός των 20 ατόμων έφεραν άτομα από τις Βρύσες, τους Γουργούθους και το Γερακάρι για να συμπληρώσουν τον προκαθορισμένο αριθμό. Όσοι άντρες προορίζονταν για εκτέλεση τους συγκέντρωναν σε ξεχωριστό χώρο. Μετά το μεσημέρι οι Γερμανοί εκκένωσαν το κάθε χωριό από τα γυναικόπαιδα και τους άνδρες που θα απέφευγαν το αποσπασμα και τους οδήγησαν αιχμάλωτους στα «Σύρματα» (έτσι έλεγαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Ρέθυμνο στη Φορτέτζα).

Κατά το μεσημέρι της ίδιας ημέρας οδήγησαν τους άνδρες που κράτησαν δυο-δυο ή τρεις -τρεις στον τόπο του μαρτυρίου όπου αφού τους εκτέλεσαν τους έριξαν βενζίνη για να καούν χωρίς να μπορούν να προβάλλουν την παραμικρή αντίσταση όπως ήταν άοπλοι. Θυσιάστηκαν στο βωμό της λευτεριάς χωρίς αντίσταση γιατί φοβηθήκαν πιθανά αντίποινα στα γυναικόπαιδα και στους γονείς τους.

Η μανία των κακούργων δεν περιορίστηκε μόνο στις εκτελέσεις των αθώων αυτών ανδρών. Την άλλη μέρα άρχισε η πυρπόληση ολόκληρων των χωριών. Ο στόχος ήταν να μην μείνει τίποτα όρθιο. Έβαζαν με τη σειρά στα σπίτια εκρηκτικές ύλες και τα ανατίναζαν στον αέρα. Φρίκη, ερημιά, θάνατος! Η εικόνα που παρουσίαζαν οι τόποι μας ήταν πραγματικά βιβλική.

Πριν την πυρπόληση και χωρίς ίχνος ανθρωπιάς προχώρησαν και στην λεηλάτηση των χωριών μας. Επίταξαν αγωγιάτες για να συλλέξουν και να μεταφέρουν ό,τι πολύτιμο είχε μείνει στις αποθήκες και στις κασέλες των σπιτιών.

Οι Γερμανοί δε σεβάστηκαν ούτε ηλικιωμένους ούτε ανάπηρους.

Στο Γερακάρι Εκτέλεσαν εν ψυχρώ την ενενηντάχρονη Χαρίκλεια Σ. Ταταράκη ενώ βρισκόταν κατάκοιτη και παντελώς ανήμπορη στο σπίτι της.

Σκότωσαν μεσα στο μαγαζι τον ανάπηρο πολέμου του 1922 Ευάγγελο Ι. Μανιουδάκη, τον ογδοντάχρονο Στυλιανό Κοκονά μέσα στο σπίτι του και την τυφλή και κουφή εξηντάχρονη Ευαγγελία Γιαννακουδάκη με την αιτιολογία ότι δεν άκουσε όπως ήταν φυσικό την διαταγή να βγει έξω.

Στο Ανω Μερος έκαψαν ζωντανό τον τραγικο νέο, Γιάννη Γεωργίου Κυριακάκη που υπέφερε από βαριάς μορφής αρθροπάθεια και ηταν παράλυτος. Οι δικοί του μη μπορώντας να τον μεταφέρουν τον έβγαλαν από το κρεβάτι και τον ξάπλωσαν σ’ένα περιβολάκι δίπλα στο σπίτι τους. Εβαλαν δίπλα του μια στάμνα με νερό και ένα βουργιάλι παξιμάδι για να ζήσει εώς οτου ξαναγυρίσουν. Εκεί τον έκαψαν ζωντανό οι ανανδροι ναζήδες.

Όσοι χωριανοί κατάφεραν μετά από μέρες να γυρίσουν πίσω, αντίκρισαν μια εικόνα φρικιαστική. Ένα χάλασμα όλο το χωριό. Το αίμα των ηρώων ήταν νωπό ακόμη στους δρόμους και στους τοίχους και μόνο καπνοί έβγαιναν. Ποιοι όμως γύρισαν?. Λίγοι άνδρες που κατάφεραν να γλυτώσουν και οι γυναίκες με τα παιδιά στην αγκαλιά τους.

Ας σταθούμε λοιπόν για λίγο στις τραγικές γυναίκες και στο ρόλο που τους επιφύλαξε η θηριωδία. Σε όλα αυτά που βίωσαν την τραγική νύχτα, κάποιες μέρες μετά, άλλα και τα επόμενα χρόνια της ζωής τους.

Στις γυναίκες που συμμετείχαν στην αντίσταση ως αγωνίστριες άλλα και ως χήρες ορφανεμένες από άνδρες, γονείς, παιδιά, αδέλφια και οικογένεια. Όταν μιλάμε για αντίσταση δεν πρέπει να εννοούμε μόνο την ένοπλη πάλη και την συμμετοχή στον ένοπλο αγώνα άλλα κάθε δράση που αντιστέκεται στον κατακτητή για την σωτηρία του συνόλου.

Απόδειξη της συμμετοχής τους στην προσπάθεια αντίστασης κατά του κατακτητή είναι το γεγονός ότι 6 από τα 164 θύματα του ολοκαυτώματος ήταν γυναίκες.

Μετά το μάζωμα στην πλατεία η το σχολείο ήξεραν από διαίσθηση ότι κάτι κακό περίμενε τους δικούς τους και ένιωθαν το φόβο ότι δεν θα τους ξανάβλεπαν ποτέ χωρίς να μπορούν να τους ψελλίσουν δυο τελευταία λόγια. Συγκλονιστική είναι η περίπτωση της Ελένης Αστρινού Αγγελάκη από το Γερακαρι. Οι Γερμανοί σκότωσαν τον άνδρα της, δυο παιδιά της, δύο αδέλφια, πέντε πρώτα ανίψια, τέσσερα πρώτα ξαδέλφια, και εφτά δεύτερα ανίψια!

Οι κοπελιές της εποχής έζησαν τα γεγονότα του ολοκαυτώματος σε τρυφερή ηλικία.

Χαρακτηριστική είναι και η παρακάτω περιγραφή της νεαρής τότε κοπελιάς Μαρίας Κοκονας από το Γερακαρι όπως δόθηκε στη δημοσιογράφο και συγγραφέα Εύα Λαδια.

« Το μεσημέρι προχωρούσε και θα ήταν γύρω στη μία ώρα όταν μας ανέβασαν στα φορτηγά. Μπορεί να ήμασταν 25 έως 30 νέες από το χωριό από δεκαπέντε έως είκοσι πέντε χρονών, δηλαδή όσες δεν κρατάγαμε μωρά στην αγκαλιά. Καταλαβαίναμε ότι εμάς θα μας πήγαιναν φυλακή, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε τι θα ακολουθούσε και ότι το χωριό και η ζωή μας δεν θα ήταν ποτέ όπως το τελευταίο βράδυ, ούτε μπορούσε ο νους μας να βάλει τι θα γινόταν με μας ή τους γονείς και τ’ αδέλφια που αφήναμε πίσω μας.

Με τα φορτηγά περνώντας από Αποστόλους, Πρασσές, Περβόλια φθάσαμε στη Χώρα τ’ απόγευμα της ίδιας μέρας και μας οδήγησαν στη Φορτέτζα, όπου θα ζούσαμε φυλακισμένες για άγνωστο χρόνο.

Την άλλη μέρα οι Γερμανοί μας έντυσαν με τα ρούχα της φυλακής, δηλαδή μια μπλε ρόμπα και έδωσαν στην κάθε μια μας ένα πιρούνι και ένα πήλινο πιατάκι για να βάζουμε το συσσίτιο που μας μοίραζαν. Νέα δεν είχαμε για την τύχη των δικών μας και ψηλά από τα παραθύρια τις Φορτέτζας βλέπαμε κάτω στον δρόμο κάπου-κάπου συγγενείς ή γνωστούς που τους χαιρετούσαμε με τα χέρια και αυτοί χωρίς να μας αναγνωρίζουν φώναζαν γενικώς «καλά είναι όλοι», θέλοντας να παρηγορήσουν τη δυστυχία μας με ένα συμβατικό ψέμα. ,,,Έτσι μετά από εγκλεισμό δύο εβδομάδων και κάτω από άγνωστες συνθήκες, οι Γερμανοί άρχισαν να μας ελευθερώνουν λίγες-λίγες. Εγώ θυμάμαι πως διάβηκα την πόρτα της Φορτέτζας στις 11 Σεπτεμβρίου βαδίζοντας προς την ελευθερία και τη δυστυχία».

Όταν τα γυναικοπεδα γύρισαν στα χωρια τους ειχαν για πρώτο μέλημα να θάψουν τους νεκρούς. Έψαχναν μέσα στα αποκαΐδια να βρουν ένα απομεινάρι από τον άνδρα τους, τον αδελφό ή τον πατερά τους. Τυχερές θεωρηθήκαν αυτές που βρήκαν ένα σημάδι από τον ήρωά τους. Οι πιο πολλές πριν χαρούν την ζωή με τον άνθρωπό τους ντύθηκαν στα μαύρα και έσβησε για χρόνια το χαμόγελο από τα χείλη τους.

Είναι βαθιά χαραγμένες στη μνήμη εμάς, των νεοτέρων, οι εικόνες των γυναικών γύρω από τα μνημεία των πεσόντων με κρυμμένα κεφάλια κάτω από τα μαυρομάντηλα να θρηνούν τους δικούς τους, αυτούς που δεν χαρήκαν.

Και μετά το θάψιμο αντίκρισαν την άλλη όψη της σκληρής πραγματικότητας. Πως θα ζήσουν;, Που θα έμεναν; Στα χωριά είχαν μείνει όρθια μόνο κάποια σκελετωμένα ντουβάρια από τοίχους. Ο χειμώνας ερχόταν.

Τι να έκαναν; Έσφιξαν τα δόντια, ανασήκωσαν τα μανίκια και πήραν συνειδητά τους ρόλους που καθόριζε η επικρατούσα κατάσταση. Έγιναν οι μάνες που σφιχταγκάλιαζαν τα παιδιά τους. Έγιναν οι πατεράδες που ευθύνονταν για την επιβίωση της οικογένειας, οι γεωργοί που καλλιεργούσαν την γη για να γεμίσουν το βουργιάλι που έστελναν στα παιδιά τους στη Χώρα. Έγιναν οι κτηνοτρόφοι που έχοντας χάσει τα ζώα τους έκαναν μια καινούρια αρχή για να εξασφαλίσουν το γάλα, το τυρί και το κρέας των παιδιών τους. Έγιναν οι δάσκαλοι που ανέλαβαν τις σπουδές και την κοινωνικοποίηση των παιδιών τους.

Ποιος ήταν ο σκοπός των Γερμανών κατακτητών; Να σβήσουν για πάντα από το χάρτη τα χωριά που τους αντιστάθηκαν. Γι αυτό κατέστρεψαν τα πάντα και δολοφόνησαν το καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό τους. Το πέτυχαν; Όχι, γιατί τους νίκησαν οι γυναίκες των αδικοσκοτωμένων παλικαριών του Κέντρους.

Είναι ηρωίδες, γιατί γνώριζαν καλά τι τους περίμενε μετά την καταστροφή και δεν δείλιασαν, όπως δεν δείλιασαν και οι άνδρες τους μπροστά στο θάνατο. Στάθηκαν όρθιες και ρωμαλέες και αντιμετώπισαν τις κακουχίες παλικαρίσια.

Είναι ηρωίδες γιατί έμειναν πιστές στις αρχές και στις άξιες τους. Όπως τα παλικάρια πήγαν με ψηλά το κεφάλι να αντιμετωπίσουν τον δήμιο, έτσι και αυτές δεν εγκατέλειψαν τον τόπο τους, άλλα έμειναν και πάλεψαν για να επουλώσουν τις πληγές τους. Από τις αρχές και τις αξίες τους άντλησαν τεράστια αποθέματα

ψυχικής δύναμης και νίκησαν. Έτσι ξαναγεννήθηκαν τα χωριά μας και έγιναν καλυτέρα από πριν.

Σ αυτές τις ηρωίδες συζύγους, μάνες, αδελφές το χρωστάμε.

Έχουν φύγει από την ζωή άλλα μας έδειξαν τον δρόμο της λευτεριάς ,της αξιοπρέπειας και το μεγαλείο της φυλής μας, με το δικό τους παράδειγμα χωρίς τα ονόματα τους να είναι χαραγμένα στις μαρμάρινες πλάκες των μνημείων.

Σήμερα ζουν μέσα μας όλοι τους, άνδρες και γυναίκες. Τι οφείλουμε εμείς να κάνουμε και τι ίσως ζητούν από μας?

Nα υπερασπιζόμαστε με σθένος την ιστορία μας.

Να ξέρουμε ότι η βία στο περασμά της μπορει να υποδουλώσει ένα τόπο αλλά ποτέ το πνεύμα και τις ψυχες των υπερήφανων ανθρώπων που τον κατοικούν.

Να σεβόμαστε την μνήμη των μαρτύρων της λευτεριάς.

Να φέρνουμε στην επικαιρότητα το παρελθόν όπως το κάνουμε σήμερα ώστε να μαθαίνουν οι νεοι το δρόμο που χάραξαν οι ένδοξοι πρόγονοί τους.

Να διαφυλάττουμε με ό,τι μέσα διαθέτουμε την παγκόσμια ειρήνη των λαών και να ευχηθούμε να μην γνωρίσει ποτέ ξανά ο τόπος μας τέτοια καταστροφή και βαρβαρότητα.

Ας είναι όλοι και όλες Αθάνατοι,

Σας ευχαριστώ που με τιμήσατε με την προσοχή σας.

Μανώλης Χανιωτάκης

Η εκδήλωση έκλεισε με ένα λιτό κρητικό κέρασμα και ξενάγηση στους ανακαινισμένους χώρους της Εστίας από την κ.Χριστίνα Χαροκόπου.

Ευχαριστούμε από καρδιάς όλες και όλους για την παρουσία σας και την συμμετοχή σας.

Ξεχωριστά ευχαριστούμε τον πατέρα Στυλιανό Ταξάκη.

Την Βουλευτή κ.Σοφία Βούλτεψη.

Τον Δήμαρχο Αμαρίου κ.Παντελή Μουρτζανό.

Τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας Κρητικών Σωματείων κ.Μανώλη Πατεράκη.

Τον πρώην πρόεδρο της Παγκρητίου Ενώσεως κ.Γεώργιο Μαριδάκη.

Την εκδότρια-δημοσιογράφο κ.Φωφώ Ζουλάκη.

Τον επίτιμο πρόεδρο της Ομοσπονδίας Σωματείων Επαρχίας Αμαρίου κ.Στέφανο Αντωνακάκη.