Βαθιακός

Οφείλει, σήμφωνα με τον κ. Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη (“Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης”, εκδόσεις ΤΥΠΟΣΠΟΥΔΗ, Ρέθυμνο 1993) το όνομά του στο τοπωνύμιο ”βαθύ – αγκός” (λάγκος). Το χωριό υπήρχε ήδη απο τη βυζαντινή περίοδο οπως μαρτυρεί η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με τοιχογραφίες του 12ου αιώνα. Επι Οθωμανικής περιόδου, το Βαθιακό ήταν το κέντρο των πιο σκληρών Γενίτσαρων της Κρήτης, των περιβόητων Αμπαδιωτών, οι οποίοι ήταν ελληνικής καταγωγής αλλά εξισλαμίστηκαν στην πρώιμη τουρκοκρατία και φανατίστηκαν τόσο που λησμόνησαν την καταγωγή τους. Είχαν πάντως υψηλότατη κρητική συνείδηση και αίσθηση της διαφοράς τους από τους ανατολίτες Τούρκους. Στο Βαθιακό, ύστερα από τον εξισλαμισμό του, δε κατοικούσαν χριστιανοί, αλλά αποκλειστικά και μόνο μουσουλμάνοι.

Το 1821 οι χριστιανοί επαναστάτες έκαναν έκκληση στους μουσουλμάνους της Αμπαδιάς για κοινό αγώνα κατά των Τούρκων υπενθυμίζοντάς τους την ελληνική τους καταγωγή. Οι Αμπαδιώτες ενώ δέχτηκαν αρχικά, πρόδωσαν στη συνέχεια το σχέδιο στην οθωμανική δικοίκηση του Ρεθύμνου. Έπειτα, οι μουσουλμάνοι του Βαθιακού με αρχηγό το Ντελή Μουσταφά οχυρώθηκαν στο χωριό. Οι επαναστάτες χριστιανοί με επικεφαλείς τους καπετάνιους Κουρμούλη και Μελιδόνη μπήκαν μέσα και σκότωσαν πολλούς ενω αποκεφάλισαν το Ντελή για τα εγκλήματα που είχε κάνει στη Κοξαρέ (του Αγίου Βασιλείου). Το 1822 το Βαθιακό έγινε έγινε τουρκικο στρατόπεδο, στο οποίο μπηκε μεταμφιεσμένος ο καπετάν Μελιδόνης και σκότωσε 18 Τούρκους μέσα στο τζαμί!

Στο Βαθιακό πριν λάβει χώρα ο εξισλαμισμός των κατοίκων του υπήρχαν πολλές εκκλησίες, ανάμεσα τους και της Αγίας Αικατερίνης που μετατράπηκε στο τζαμί του χωριού, ενώ άλλη σε αχυρώνα κ.λ.π. Άλλες παλιές εκκλησίες ήταν του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Στεφάνου κ.α. Πάνω στο λόφο του χωριού υπάρχει και ο Κούλες. Εντυπωσιακή είναι επίσης η φρουριακή δομή πολλών σπιτιών με πολεμίστρες, κλπ.

Μετά τις κρητικές επαναστάσεις του προηγούμενου αιώνα και την θρησκευτική ανταλλαγή των πληθυσμών (1923) οι μουσουλμάνοι κάτοικοί του Βαθιακού έφυγαν, πιεζόμενοι από τους επαναστάτες και φοβούμενοι αντίποινα, αρχικά στο Ρέθυμνο και έπειτα κυρίως στην Τουρκία και σε άλλα μέρη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ενώ στο χωριό εγκαταστάθηκαν κάτοικοι από άλλες περιοχές, όπως τη Νίθαυρη Αμαρίου (στην οποία υπάγεται διοικητικά), τα Σφακιά κ.λ.π.

Σήμερα, δυστυχώς είναι σχεδόν έρημο και ακατοίκητο και καταρρέει λησμονημένο από τους πολλούς…