Κουρούτες

Είναι χτισμένο στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 510 περ. μέτρων και απέχει 50 περίπου χλμ από το Ρέθυμνο.Σήμερα αριθμεί περί τους 80 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Το χωριό πήρε την ονομασία του από την παραφθορά του ονόματος Κουρήτες, οι οποίοι ήταν οι μυθικοί κάτοικοι της Ίδης που προστάτευσαν τον νεογέννητο Δία από την παιδοκτόνο μανία του πατέρα του Κρόνου, χορεύοντας πολεμικό χορό και χτυπώντας τα όπλα τους, για να μην ακουστούν τα κλάματα του βρέφους. Ο τόπος όπου φέρεται να κατοικούσαν οι μυθικοί ήρωες ήταν η ευρύτερη περιοχή του Αμαρίου, την οποία αρχαίες πηγές αναφέρουν με την ονομασία “Αμαρία και Κουρητία Γη”. Οι σημερινοί κάτοικοι, λοιπόν, μπορούν να υπερηφανεύονται ότι είναι απόγονοι εκείνων των μακρινών ημίθεων!

Ο ‘Αγιος Ιωάννης στο Πανωχώρι

Απτή απόδειξη ότι αρχαίοι πρόγονοι πρωτοκατοίκησαν το χωριό δίνουν τα ερείπια υστερομινωικού (;) ή, ίσως, ρωμαϊκού οικισμού λίγα μέτρα πιο ψηλά από το σημερινό χωριό, στην περιοχή “Αμυγδαλές”. Ο οικισμός αυτός, που πιθανό να έφερε το όνομα “Κουρήτες”, δεν εντοπίζεται με ακρίβεια σε κάποια χρονική περίοδο, καθώς δεν έχει γίνει καμία συστηματική ανασκαφή μέχρι σήμερα, εκτός από τις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε αρχαιολόγοι του Μουσείου Ηρακλείου επισκέφθηκαν τα ερείπια και ανακάλυψαν την ύπαρξη σπιτιών, τάφων, εργαστηρίων και καμινιών, τα οποία παρέχουν ενδείξεις οργανωμένου κοινωνικού σχηματισμού. Ο οικισμός εκείνος καταστράφηκε -άγνωστο πότε- από κατολίσθηση τεράστιων βράχων από τις πλαγιές του Ψηλορείτη, οι οποίοι στέκονται ακόμη επιβλητικοί σε διάφορα σημεία γύρω από το χωριό αλλά και μέσα σε αυτό (ο βράχος του κοιμητηριακού ναού του Αγ. Αντωνίου).

Επιτύμβιο ψηφιδωτό φιλοτεχνημένο από το Μανώλη Νουκάκη

Δυστυχώς, οι έρευνες δεν συνεχίστηκαν ποτέ και έτσι δεν έχουμε περισσότερα στοιχεία στη διάθεσή μας για τους αρχαίους εκείνους “Κουρουθιανούς”. Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι οι σημερινοί Κουρουθιανοί γνωρίζουν καλά από γενιά σε γενιά την ύπαρξη των αρχαίων κατοίκων και την τύχη τους, και αναφέρονται σε κείνους με τις εκφράσεις “οι παλαιοί αθρώποι” και “οι αρχαίοι μας”, χαρακτηριστικό πόσο συγκινητικά στέρεη έχουν τη συνείδηση της ιστορικής συνέχειας.
Το σημερινό χωριό είναι χτισμένο σε δύο συνοικίες, το Πανωχώρι και το Κατωχώρι, με επίκεντρο της ζωής του τη δεύτερη. Ο λόγος αυτού του χωρισμού ήταν η ύπαρξη μουσουλμανικών οικογενειών κατά τους περασμένους αιώνες στο χωριό, που κατοικούσαν στο Πανωχώρι, ενώ οι χριστιανοί κατοικούσαν στο Κατωχώρι. Γνωστό, άλλωστε, είναι ότι στην Αμπαδιά (νότια επαρχία Αμαρίου) κατοικούσαν οι σκληρότεροι Τούρκοι της Κρήτης, οι Γενίτσαροι. Στις Κουρούτες έχουν αφήσει μέχρι σήμερα τα ίχνη τους, αφού σώζονται σε παλιά σπίτια του Πανωχωριού αραβικές επιγραφές και σύμβολα. Επίσης, και τοποθεσίες του χωριού φέρουν ακόμη και σήμερα τουρκικές ονομασίες: “τσ’ Εμινές η γ-ελέ”, “του ‘Σαΐνη (Χουσεΐνη) τ’ αλώνι” και τα “Μεζάρια”, τα οποία υποδηλώνουν την ύπαρξη μουσουλμανικού νεκροταφείου στην είσοδο του χωριού, έξω από το Πανωχώρι.
Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Πλατύρραχοι, οι Καπελώνηδες, οι Στεφανάκηδες, οι Κατσούγκρηδες και, μεταγενέστερα, οι Σαρρήδες, οι Κλημαθιανοί, οι Ριζικιανοί, οι Μουρτζανοί, οι Βοσκάκηδες, οι Λαντζούρηδες, οι Νουκάκηδες κ.α.
Οι Κουρουθιανοί διακρίθηκαν σε όλους τους αγώνες του τόπου για την ελευθερία. Έλαβαν ενεργά μέρος στις Επαναστάσεις του 19ου αιώνα κατά των Οθωμανών, επανδρώνοντας κυρίως επαναστατικές ομάδες αλλά και υπό το δικό τους οπλαρχηγό, όπως μαρτυρείται από διάφορες έγγραφες πηγές της εποχής, ο οποίος ονομαζόταν “Μανώλης ο Κουρουθιανός”, πιθανώς από την οικογένεια των Πλατυρράχων. Μεταγενέστερα, συμμετείχαν αρκετοί στη Μικρασιατική εκστρατεία, όπου έγιναν μάρτυρες και της τραγικής της έκβασης. Και στην Κατοχή οι Κουρουθιανοί διακρίθηκαν για την αντιστασιακή τους δράση, καθώς, εκτός από την αθρόα συμμετοχή αρκετών παλικαριών στο Αλβανικό Έπος, συμμετείχαν ενεργά, άντρες και γυναίκες, και στις αντάρτικες ομάδες του Ψηλορείτη.

Κρητικός αγωνιστής ατενίζει τον Ψηλορείτη. (φιλοτεχνημένο από το Μανώλη Νουκάκη, αμφιθέατρο Πολιτιστικού Κέντρου)

Το χωριό στις μέρες μας
Δυστυχώς, στα νεώτερα χρόνια οι Κουρούτες ακολούθησαν την πορεία που ακολουθεί ολόκληρη η ελληνική ύπαιθρος και σιγά-σιγά, με την ενδομετανάστευση αλλά και -σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό- με τη μετανάστευση στο εξωτερικό, ο πληθυσμός συρρικνώθηκε και σήμερα το χωριό πασχίζει να κρατηθεί στη ζωή με τους πολλούς ηλικιωμένους κατοίκους και τους ελάχιστους νέους, που επιμένουν να ζουν και να εργάζονται σε αυτό.

Το γραφικό καφενείο του Πέτρου Στεφανάκη

Όμως, η ελπίδα δε χάνεται και όλοι οι Κουρουθιανοί, όπου γης, βάζουν τα δυνατά τους να κρατήσουν ζωντανή τη γενέτειρά τους, προσφέροντας ο καθένας ό,τι μπορεί. Θαυμαστό είναι ότι μόλις πριν πέντε χρόνια, και μετά από αγώνες και προσπάθειες πολλών ετών, εγκαινιάστηκε και λειτουργεί το πνευματικό κέντρο της ενορίας Κουρουτών, που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, δίπλα στην εκκλησία της Ανάληψης, και αποτελεί ένα χώρο πολλαπλών χρήσεων που στολίζει το χωριό και δημιουργεί προοπτικές αξιοποίησης και ανάπτυξης της περιοχής, εάν χρησιμοποιηθεί ανάλογα.

Το Πνευματικό Κέντρο της Ενορίας Κουρουτών, σχέδιο του αρχιτέκτονα Αντώνη Νουκάκη, και το αμφιθέατρο στο πάνω επίπεδο.

Οι όπου γης Κουρουθιανοί στηρίζουν με πάθος όλες τις πρωτοβουλίες και προσπάθειες που γίνονται για την αξιοποίηση και ανάδειξη του φυσικού και πολιτισμικού πλούτου των Κουρουτών, με προεξάρχουσα τη συμβολή του Συλλόγου των Κουρουθιανών της Αθήνας, που όλα τα χρόνια από την ίδρυσή του έχει πρωτοστατήσει στους κοινούς αγώνες και, εν πολλοίς, αναπληρώνει την -σπάνια για την επαρχία μας- έλλειψη πολιτιστικού συλλόγου στο χωριό.

Χαρακτηριστικό σοκάκι του χωριού

Η αυλή της όμορφης κατοικίας του γλύπτη Μανώλη Νουκάκη

Μνημεία και αξιοθέατα

Εκτός από τον αρχαίο οικισμό των Κουρουτών, που έγινε αναφορά παραπάνω, ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στο χωριό και να θαυμάσει απομεινάρια του παλιού καιρού αλλά και σύγχρονες λεπτομέρειες, που θα κάνουν ενδιαφέρουσα την παραμονή του.
Μέσα στο χωριό υπάρχουν οι παλιές εκκλησίες του Ευαγγελισμού (Κατωχώρι), που ήταν ο καθεδρικός ναός του χωριού για πολλές δεκαετίες, του Αγίου Ιωάννη (Πανωχώρι), που πρόσφατα έχει ανακαινισθεί με τη συνδρομή πολλών Κουρουθιανών, ο πρώην κοιμητηριακός ναός του Αγίου Μηνά (Κατωχώρι) καθώς και, στο ενδιάμεσο των δύο συνοικιών, το κοιμητήριο με τον σπηλαιώδη ναΐσκο του Αγίου Αντωνίου. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι σήμερα ο ναός της Ανάληψης στο Κατωχώρι, δίπλα στον οποίο βρίσκεται το πνευματικό κέντρο της ενορίας Κουρουτών.

Ο Ι.Ν. Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, παλιός καθεδρικός του χωριού.
Κάτω: Λεπτομέρειες από το εσωτερικό του ναού.

Ψηλά, επάνω στις πλαγιές του Ψηλορείτη, και στη θέση “Παρδί” βρίσκεται το πετρόχτιστο ξωκλήσι του Αγίου Τίτου, χτισμένο στα ερείπια αρχαιότερου ναού. Η εκκλησία γιορτάζει στις 25 Αυγούστου κάθε χρόνο και δίνει την ευκαιρία σε πολλούς Κουρουθιανούς, από το χωριό και ξενιτεμένους, να σμίξουν και να πανηγυρίσουν τον τοπικό Άγιο. Κάτω από τους αιωνόβιους πρίνους του περιβόλου στήνεται γλέντι μετά την πρωινή λειτουργία, που παλιότερα κρατούσε μέχρι το βράδυ και συνεχιζόταν κατόπιν στο χωριό.

Σε μεγαλύτερο υψόμετρο και στη θέση “Τουμπωτός Πρίνος” είναι χτισμένο το καταφύγιο του ορειβατικού συλλόγου, από το οποίο διέρχεται το ευρωπαϊκό ορειβατικό μονοπάτι Ε4 προς την κορυφή του Ψηλορείτη, το οποίο θεωρείται από τους ορειβάτες αλλά και από τους εραστές του βουνού ως το προσφορότερο για τις εξορμήσεις τους προς την κορυφή.

“… – Για ιδές σπίθια τα ρήμαξα κι αυλές κι αράχνιασά τσι..”

* Ο Βασίλης Χριστοδουλάκης είναι δικηγόρος Ρεθύμνου, ταμίας του Δ.Σ. του Συλλόγου Αμαριωτών Ρεθύμνου
Η φωτογράφιση έγινε τον Ιούνιο του 2005 από τη φωτογραφική ομάδα του amatiotes.com.
Ευχαριστούμε το Γιώργο Σταυρουλάκη για την ευαισθησία του και την ικανότητά του στη φωτογραφική αποτύπωση των τοπίων του χωριού
Απόσπασμα από το λήμμα “Κουρούτες” από το βιβλίο “Πόλεις και Χωριά της Κρήτης” του Στέργιου Σπανάκη:

Χωριό και Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Κουρητών. Βρίσκεται στον Ασωμαθιανό Κάμπο, στους δυτικούς πρόποδες του Ψηλορείτη και συνήθως η πιο εύκολη ανάβαση στον Ψηλορείτη γίνεται από τις Κουρούτες. Από εκεί ανέβηκε και ο Ιωσ. Χατζηδάκης σε 7 ώρες.(Βλ. Περιήγησις εις Κρήτην, Ερμούπολις, 1881). Ο Ιωσ. Χατζηδάκης σχετίζει το όνομα του χωριού με τους Κoυρήτες, και υπoθέτει ότι είναι αυτό τούτο το όνoμα με μικρή παραλλαγή (σ.51). Οι κάτοικοι ασχολoύνται κυρίως με την κτηνοτροφία.

Το δημοτικό σχολείο, έρημο πια από μαθητές, περιμένει την αξιοποίησή του
Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Βarozzί, (Fo 27r) Curutes, από τον Καστροφύλακα (Κ 172) Curuttes με 221 κάτ. το 1583, και (Κ 184) με 542 oφειλόμενες αγγαρείες, από το Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ.Iστ. V, σ.129) Curutes το 1630. Στην αιγυπτιακή απoγραφή του 1834 Κurutes (Ραshley, Τraνels in Crete, II, 315) με 5 χριστιαν. και 16 τούρκ. οικογένειες. Το 1881 είναι στo δήμο Απoδούλου με 104 Χριστιαν. Και 78 Τoύρκ. κάτ. Τo 1900 είναι στον ίδιο δήμο κάτ. 201 . Το 1920 οι Κoυρούτες είναι έδρα ομών. αγροτ. Δήμου και έχει 233 κάτ., τo 1928 έδρα ομών. κοινότ. με 260, τo 1940 αι Κουρούται έχουν 303 κάτ., το 1951 300, το 1961 248 και τo 1971 62 κάτ .

Τα παλιά πλυσταριά