Επικήδειος λόγος προς τιμήν του Στρατηγού Παντελή Γ. Σαββάκη
Η ιδέα να εκφωνούνται επιτάφιοι λόγοι προς τιμήν επιφανών ανδρών ανήκει στους Αθηναίους της κλασικής αρχαιότητας. Ήταν ένα μέσον κι αυτό για να στερεωθεί το αποτύπωμα ανθρώπων σημαντικών στη συλλογική μνήμη της κοινότητας. Στην αέναη ροή του πανδαμάτορα χρόνου, ο λόγος επιχειρεί να αθανατίσει εξαίρετες πράξεις εκτάκτου ανδρός.
Στεκόμαστε σήμερα ενώπιον της σεπτής μορφής του στρατηγού Παντελή Σαββάκη. Ανήκει στη γενιά εκείνη που εκλήθη από την Ιστορία να ενηλικιωθεί πρόωρα και βίαια στο πυρ του τελευταίου Μεγάλου Πολέμου. Γεννημένος στην εύανδρο Κρήτη, την επαύριο του τέλους του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ξεκινούσε η περιπέτεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, επέλεξε –όπως και ο πατέρας του– να αφιερωθεί στο στρατιωτικό στάδιο. Του έμελλε να ανδρωθεί μέσα στις κακώσεις του ελληνο-ιταλικού πολέμου στην Αλβανία και στην περιπέτεια της αιχμαλωσίας του στην Ιταλία.
Όπως ο ήρωας στο συγκλονιστικό ποίημα του Άγγελου Σικελιανού «Στ’ Όσιου Λουκά το Μοναστήρι», ο Υπολοχαγός Σαββάκης, ο θεωρούμενος από όλους ως νεκρός πολεμιστής, επέστρεψε μια γιορτινή ημέρα ολοζώντανος στο Ρέθυμνο. Μόνο που ό,τι ήταν για τον λογοτέχνη ποιητική φαντασία, για τον Σαββάκη ήταν η ίδια του η ζωή!
Το πέρασμά του, παντού όπου βρέθηκε, ήταν θείο δώρο για την πατρίδα και τον ελληνικό στρατό: πειθαρχημένος εύελπις στην Αθήνα, νεαρός ανθυπολοχαγός στα πρόσω του αλβανικού μετώπου, αιχμάλωτος και κατόπιν δραπέτης αντάρτης στην Ιταλία, Ιερολοχίτης στη Μέση Ανατολή, καταδρομέας στις συμμαχικές επιχειρήσεις της Δωδεκανήσου, Διοικητής Τάγματος στον Πόλεμο της Κορέας, Ανώτερος Στρατιωτικός Διοικητής στην Κύπρο.
Όποιος είναι οικειωμένος με τις μυθιστορηματικές περιπέτειες της στρατιωτικής του δράσης αποθαυμάζει και ερωτά: πόθεν αντλούσε την αστείρευτη αυτή δύναμη; Για να χρησιμοποιήσω μια φράση που έχει διατυπωθεί για τον Στρατηγό Μακρυγιάννη, το φρόνημα του Παντελή Σαββάκη ήρχετο μακρόθεν, λίαν μακρόθεν, εκ των βαθυρρίζων θεμελίων της φυλής και του έθνους των Ελλήνων.
Ο δεύτερος μετά την πατρίδα άξονας των ενδιαφερόντων του ήταν τα Γράμματα, η Παιδεία. Καθηγητής ο ίδιος στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου και συγγραφέας στο πεδίο της στρατιωτικής ιστοριογραφίας, άνθρωπος με έντονη πνευματικότητα, καμάρωνε πάντα για την προκοπή στα γράμματα τόσο των παιδιών του –εξ αίματος και εξ αγχιστείας– όσο και των εγγονιών του.
Ο Στρατηγός ευτύχησε να έχει μακρό και ευδαίμονα βίο. Ισορροπημένος άνθρωπος, με εξαιρετική ευθυκρισία και σπινθηροβόλο χιούμορ, κέρδιζε τον συνομιλητή του και είχε την αγάπη όλων. Έζησε ως αληθινός άρχοντας.
Οι αρχαίοι Έλληνες, οι οποίοι είχαν στοχασθεί με μοναδική ορθοφροσύνη πάνω στα ανθρώπινα ταύτιζαν την ευδαιμονία με το καλό τέλος του ανθρώπου –αντίληψη που εμνημείωσε όσο κανείς άλλος ο Ηρόδοτος στον Διάλογο Σόλωνα και Κροίσου. Ένα τέτοιο τέλος ευμοίρισε να έχει ο Στρατηγός. Γεραρός πρεσβύτης πια, κατά τα τελευταία χρόνια, εβίωσε τη στοργή των αγαπημένων προσώπων της οικογένειάς του και ανεχώρησε ειρηνικά.
Μια τελευταία λέξη για τον Κρητικό Παντελή Σαββάκη.
Μπορεί η δράση του στρατηγού να επεκτάθηκε σε τρεις ηπείρους αλλά αγάπησε ιδιαίτερα την Κρήτη, το Ρέθυμνο, το ολόδροσο Σπήλι. Με αγαλλίαση και ανοιχτή καρδιά επέστρεφε στην ιδιαίτερη πατρίδα. Ήταν πάντοτε ένας Κρητικός! Επειδή έμεινε Κρητικός, έμεινε Έλληνας και επειδή έμεινε Έλληνας έγινε οικουμενικός Άνθρωπος. Αυτό είναι για όλους τους λαούς το δρομολόγιο που φέρνει στο σημείο της συνάντησής τους. Είχε κλείσει στην ψυχή του την Ελλάδα και αισθανόταν να λαχταρίζει μέσα του κάθε είδος μεγαλείου, όπως προέτρεπε ο Διονύσιος Σολωμός.
Στρατηγέ Παντελή Σαββάκη, η Ελλάς ευγνωμονούσα κλίνει σεβαστικά την κεφαλή και σε αποχαιρετά!
21.6.2016
Βασίλειος Π. Βερτουδάκης
Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής
του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
