ΚΟΥΡΟΥΘΙΑΝΕΣ ΠΑΤΕΝΤΕΣ
– Το μαναράκι του Σαρδομανώλη
Έχω αναφερθεί σε άλλα κείμενα, στον τρόπο διαβίωσης σε παρελθόντα χρόνο, όχι πολύ μακρινό, στα ορεινά χωριά μας τα απομονωμένα από αστικά κέντρα, στερημένα των όποιων ευκολιών παρείχαν οι συνθήκες της εποχής. Για την διαβίωση σε αντίξοες συνθήκες σκληρού φυσικού περιβάλλοντος, αυτενέργειες, ατομικά και συλλογικά, με την άσκηση των όποιων δεξιοτήτων, ήταν επιβεβλημένος όρος επιβίωσης. Κάποια άτομα με ειδικές ικανότητες και προοδευτικές αντιλήψεις προσπάθησαν με καινοτόμες ιδέες και επινοήσεις να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους και της ζωής των συνανθρώπων τους. Σε αυτό πρέπει να υποθέσουμε πως συνέβαλαν οι ορίζοντες που ανοίχθηκαν σε κάποιους από πιθανά ταξίδια ακόμα και μέσω της στράτευσης τους. Ήδη έχω αναφερθεί σε κάποιες από τις πολλές επινοήσεις του Νουκογιώργη.
Το μαναράκι του Σαρδομανώλη, Φωτ. 1 που είναι σε χρήση ακόμα και σήμερα, ανεξάρτητα από το μέγεθος της σημασίας του, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, προϊόν αυτής της δημιουργικής διάθεσης που πρέπει να εκλάβουμε ως αρετή διαχρονικής αξίας.
– Μανάρι στα μέρη μας λέγεται το τσεκούρι, ο πέλεκυς.
Το μαναράκι, πέλεκυς μικρού μεγέθους κατάλληλος για χειρισμό με το ένα χέρι, ήταν βασικό εργαλείο της καθημερινότητας του αγρότη. Ένα εξάρτημα κρεμασμένο στη ζώνη του σε κάθε έξοδο στην ύπαιθρο, έτοιμο για ποικίλες χρήσεις. Κλάδεμα δέντρων, κόψιμο καυσόξυλων ξεχέρσωμα κ.λ.π. Και τώρα, παρά την ύπαρξη των αλυσοπρίονων, το μαναράκι εξακολουθεί να είναι πολύ χρήσιμο για άμεσες και μικρής κλίμακας ενέργειες.
Τα σιδερένια εργαλεία στα ορεινά χωριά μας, κατασκευάζονταν και επισκευάζονταν από τους ντόπιους «χαρκιάδες»1 Η ξύλινη χειρολαβή το «στελιάρι» – από το στειλιάρι- για το μαναράκι είναι από σκληρό ξύλο, συνήθως αγριελιάς. Πολλοί παράγοντες συμβάλουν στην ασταθή σχέση ξύλινου και μεταλλικού στοιχείου: το σχήμα της υποδοχής που είναι παραλληλόγραμμο και όχι κολουροκωνικό όπως στις σκαλίδες π.χ., η φθορά και οι μεταβολές του ξύλου, οι βίαιες και γρήγορου ρυθμού κρούσεις. Αυτή η αστάθεια δεν δυσκόλευε μόνο τη χρήση του εργαλείου, το καθιστούσε και επικίνδυνο.
Ο Μανώλης Σαρρής «Σαρδομανώλης», χαρκιάς στις Κουρούτες, από τη δεκαετία του 1930 προβληματίστηκε σχετικά με την δυσλειτουργία αυτού του εργαλείου. Με διαδοχικές προσπάθειες και δοκιμές κατέληξε στην σημερινή μορφή πολύ ιδιαίτερη, μοναδική και τέλειας λειτουργικότητας. Η ιδέα συνίσταται στη κατασκευή ενός ενδιάμεσου στοιχείου που θα συνδέει τον πέλεκυ με το στελιάρι και θα σταθεροποιεί την σχέση τους.
Αρχικά δύο συμμετρικά λαμάκια σε σχήμα Γ, Σχ. 1, καρφωμένα στο στελιάρι, δεν επέτρεπαν να αποσπαστεί ο πέλεκυς, να «ξεστελιώσει» », αλλά δεν εξασφάλιζαν και την πλήρη σταθερότητα. . Πρέπει να πούμε, – όπως διηγήθηκε ο Σαρδομανώλης στον γιό του Γιώργη- πως στην τελική μορφή της λάμας με δύο συμμετρικές εγκοπές Σχ. 2 συνέβαλε με την γνώμη του ο Κωστής Α. Πλατύρραχος, ο τσαγκάρης.
Η λειτουργική πληρότητα δεν είναι το μόνο χαρακτηριστικό για τα μαναράκια του Σαρδομανώλη.
Το κομψό σχήμα τους με την πάνω οριζόντια γραμμή και τη γραμμή της κόψης να σκοπεύει στο σημείο λαβής, – λειτουργική συνέπεια-, η λεπτότητα οι καθαρές γραμμές, με εμφανή τα σημάδια της διαδικασίας χειροποίητης κατασκευής, το καθιστούν ένα αισθητικής αξίας αντικείμενο, για όσους έχουν τη διάθεση να το δουν και έτσι.
– Ο Σαρδομανώλης 1897-1987 Φωτ. 2. ευτύχισε να ζήσει ως τα βαθειά γεράματα με την σύζυγο του Αγγελική, το γένος Νικολάου Πλατύρραχου, έχοντας κοντά του όλα του τα παιδιά, σε μια χρονική περίοδο που εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση ρήμαξε τα χωριά και ανέτρεψε δραματικά την παραδοσιακή κοινωνική συνοχή. Ιδιαίτερα ευτύχησε να έχει κοντά του τον γιό του Γιώργη, που συνέχισε και συνεχίζει το επάγγελμα του χαρκιά, για καλή τύχη Κουρουθιανών και κοντοχωριανών. Ευχή: ο ρυθμικός διαπεραστικός μεταλλικός ήχος από το σφυρί και το αμόνι του Σαρδογιώργη, να δονεί για πολλά ακόμη χρόνια τον Κουρουθιανό αέρα.
Αντώνης Νουκάκης.
- Χαρκιάς – χαλκιάς, από το αρχαιοελληνικό χαλκεύς. Διατηρήθηκε αυτή η ονομασία αντί του επίσημου «σιδηρουργός» ( Ο αείμνηστος καθηγητής μας των αρχαίων στο
Α΄ γυμνάσιο Ρεθύμνου Μιχάλης Κουτρουμπάς, όταν κάποιος μαθητής ήταν ανεπίδεκτος μάθησης «δεν τάπερνε» έλεγε: Γιατί παιδί μου δεν πας να γίνεις κουρεύς, χαλκεύς, βουκόλος! ) Σε μέρη της Κρήτης το λάμδα σε κάποιες λέξεις μετατρέπεται σε ρω. Ο δάσκαρος ο Γιάννης έλεγαν οι Σφακιανοί αναφερόμενοι στο Δασκαλογιάννη.
