Αναδημοσίευση από : http://rethemnosnews.gr/
Τετάρτη 02 Απριλίου 2014 / 11:25
Γράφει ο Χαρίδημος Α. Παπαδάκης – Νταραμανελίτης
«…Επί της εν λόγω επιχειρήσεως προσέλαβεν ως μηχανικόν του το Εφκάφιον, τον άριστον εκ των μηχανικών Κύριον Σάββαν του οποίου ο εις πους έλειπε και έφερεν ως τοιούτον ξύλινον…». Ψάχνοντας το 2002 για τον μηχανικό του υδραγωγείου και της ύδρευσης της πόλης του Ρεθύμνου, είχα παρατηρήσει την παραπάνω φράση, σε μία επιστολή του Μουχαρέμ Νουμανάκη προς τον Μιχαήλ Παπαδάκη. Τον μηχανικό αυτόν, ως Σάββα με το ένα πόδι, χρησιμοποιούσε η πλειονότητα της μέχρι τότε Ρεθεμνιώτικης βιβλιογραφίας. Τότε, δεν φανταζόμουν ότι ο Σάββας με το ένα πόδι ήταν χωριανός μου από τα Σελλιά και ο μεγαλύτερος μηχανικός δημοσίων και ιδιωτικών έργων της εποχής του. Η πλειονότητα των χωριανών μου, ανάμεσα σε αυτούς και εγώ, καθως και πολλοί σημερινοί συγγενείς του αγνοούσαν την ιστορία τόσο τη δική του όσο και της οικογενείας του, που προσέφεραν τόσα πολλά στην Κρήτη. Υπήρχε μία αναφορά ότι ο Μιχαήλ Σαββάκης είχε καταγωγή από το Ροδάκινο, η οποία όμως έχει καταρριφθεί μετά την έρευνα και την καταγραφή του γενεαλογικού του δένδρου από τον Κωστή Ανδρεαδάκη.
Χανιά 1930 – Μιχάλης Σαββάκης
Ο Μιχαήλ Σαββάκης του Παύλου γεννήθηκε στα Σελλιά Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης το 1863 και πέθανε στα Χανιά το 1942. Ήταν γιος του οπλαρχηγού Παύλου Σαββάκη γνωστού και ως Σαββόπωλου, ο οποίος ξεκίνησε την αγωνιστική του δράση από την επανάσταση του 1858 και το 1866 είχε γίνει αρχηγός του δυτικού τμήματος επαρχίας με εντυπωσιακή δραστηριότητα. Το 1867 δολοφονήθηκε στην Κάνεβο. Μετά τον θάνατο του, το ελεύθερο ελληνικό κράτος ανέλαβε το οικονομικό κόστος για τη μόρφωση των τριών γιων του, Μιχαήλ Σαββάκη, Νικολάου Σαββάκη, διαπρεπή Δικαστικoύ και ιδρυτικού μέλους του Δικηγορικού Συλλόγου Ρεθύμνης, και Σάββα Σαββάκη γιατρό πληρεξούσιο – βουλευτή της Επαρχίας του στη Γενική των Κρητών Συνέλευση, από την Άνοιξη του 1883. Ο Παύλος Σαββάκης είχε και μια θυγατέρα την Κατερίνα, η οποία παντρεύτηκε τον Μάρκο Παινεσάκη από τον Βαφέ Αποκορώνου.
Ο Μιχαήλ Σαββάκης συμπλήρωσε όλους τους κύκλους των σπουδών του στην Αθήνα, όπως και τα αδέλφια του, με την οικονομική συνδρομή του ελεύθερου ελληνικού κράτους και τη συμπαράσταση της «Υπέρ των Κρητών Επιτροπή» των Αθηνών εξ αιτίας του αγωνιστή πατέρα τους. Σπούδασε στη βελγική πόλη Γάνδη, τη Γενική Μηχανική Επιστήμη, απ’ όπου και πήρε νεότατος και γεμάτος ελπίδες το πρωτοκαθιερωμένο ευρωπαϊκό ενιαίο πτυχίο του Πολιτικού Μηχανικού και Μηχανολόγου.
Εκεί όμως κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος σιδηροδρομικής στο τελευταίο έτος των σπουδών του, είχε ένα σοβαρό ατύχημα στο αριστερό του πόδι. Παρά το προσωπικό ενδιαφέρον όλων των καθηγητών της Πολυτεχνικής Σχολής, αλλά και της ίδιας της βασίλισσας του Βελγίου, τελικά χρειάστηκε να του κόψουν ολόκληρο το πόδι και στη συνέχεια να τοποθετήσουν στη θέση του ένα ξύλινο.
Το Μάρτιο του 1892, πτυχιούχος πια και με δεκάδες ειδικές συστατικές επιστολές έφθασε στην πρωτεύουσα της Κρήτης τα Χανιά, για να προσφέρει τις σχεδόν μοναδικές του τότε γνώσεις στην κατεχόμενη ακόμα Κρήτη. Προσλαμβάνεται αμέσως από την τουρκική μέχρι το 1898, Γενική Διοίκηση Κρήτης και ασχολείται με τη μελέτη διαφόρων έργων δημοσίων και ιδιωτικών σε ολόκληρη την Κρήτη. Έχοντας πολλές γνώσεις και μεγάλη δραστηριότητα προσπαθεί να επιτύχει την εκτέλεση έργων που θα καλυτέρευαν τους όρους διαβίωσης σ’ ολόκληρο το νησί.
Μεταξύ των πρώτων έργων που αναλαμβάνει, είναι η επισκευή και ανακατασκευή του υδραγωγείου Ρεθύμνου.
Ο Σαββάκης μελετά και επιβλέπει την κατασκευή του δρόμου Χανίων – Χαλέπας και Χανίων – Σούδαςκαι την αναλαμβάνει την επίβλεψη του ανεγειρόμενου στρατιωτικού νοσοκομείου, σημερινή Νομαρχία Χανίων.
Τον Δεκέμβριο του 1892 τελειώνει και η κατασκευή του μαρμάρινου περίκομψου κενοταφίου που κτίζεται πάνω από τον τάφο του Χαμίτ Βέη, σε περίοπτη θέση στο δρόμο προς τη Σούδα. Το κενοτάφιο στεγάζει πέτρινος θόλος και έχει σχήμα αιγυπτιακής σαρκοφάγου. Πάνω στη μια από τις δύο επιτύμβιες στήλες του έχουν χαραχθεί στίχοι που υπενθυμίζουν το φθαρτό και πρόσκαιρο της ζωής. Στη βάση της ίδιας στήλης έχουν γλυφεί τα παράσημα με τα οποία είχε τιμηθεί ο νεκρός. Πάνω σε μια πλευρά του κενοταφίου αναγράφεται το όνομα του.
Ο Μιχάλης Σαββάκης κινείται σ’ ολόκληρη την Κρήτη, όπου επιβλέπει, μελετά και καθοδηγεί διάφορα έργα. Πρωτοστατεί για την ανέγερση της νέας πόλης στον Αλμυρό ποταμό, της Αλμυρουπόλεως (Γεωργιούπολη), πόλη που φθάνει το 1898 να περιλαμβάνει 30 νέα σπίτια. Επίσης, πηγαίνει στη Σητεία, όπου επιβλέπει την κατασκευή του τρούλου της εκκλησίας της Αγίας Αικατερίνης.
Την ίδια εποχή απασχολεί την Κρήτη η δημιουργία επικοινωνίας των μεγάλων πόλεων της και το Μάιο του 1895 φθάνουν στα Χανιά ο Βέλγος μηχανικός Ρώσελ με τον επίσης μηχανικό Έβερτ, για τη μελέτη της κατασκευής σιδηροδρομικής γραμμής. Τον Ρώσελ υποδέχεται ο μηχανικός Μιχάλης Σαββάκης και μαζί του περιοδεύει την Κρήτη για την αναγνώριση της μορφολογίας της και τη λήψη διαφόρων στοιχείων απαραίτητων για τη μελέτη.
Η μελέτη του Ρώσελ υποβλήθηκε στην οθωμανική κυβέρνηση μέσω του Βέλγου πρεσβευτή και στη συνέχεια στο υπουργείο των στρατιωτικών για να εξετασθεί από στρατηγική άποψη. Η μελέτη δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
Για τον ζήλο και τη δραστηριότητα του τιμάται από την τουρκική κυβέρνηση με το μετάλλιο των τεχνών.
Με την απελευθέρωση της Κρήτης καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια, τόσο ως δημόσιος υπάλληλος, αλλά και ως ιδιώτης, χωρίς να διστάσει επανειλημμένα να παραιτηθεί, αλλά και να απολυθεί πολύ συχνά, δημοσιογραφώντας για την επικράτηση των απόψεων του στο κυκλοφοριακό πρόβλημα του νησιού, το σχέδιο πόλεως και τη διατήρηση των τειχών της παλιάς πόλης των Χανίων, αλλά και σε άλλα ζωτικά τεχνικά θέματα του νεοσύστατου κράτους.
Στη συνέχεια, ενόψει της απελευθέρωσης και λόγω της ευκαιρίας που προέκυψε όταν ο Δήμος Χανίων έμεινε προσωρινά δίχως μηχανικό, προτίμησε τη θέση του Μηχανικού Υδραγωγείων στο Δήμο Χανίων.
Με την απελευθέρωση της Κρήτης και τη δημιουργία της Κρητικής Πολιτείας, ήδη οι άλλοι κρήτες και ξένοι μηχανικοί που βρέθηκαν να εργάζονται στη Γενική Διοίκηση, συνεχίζουν την επίβλεψη και εκτέλεση των δημοσίων έργων του νεοσύστατου κράτους.
Ο Σαββάκης τότε παραιτήθηκε από το Δήμο για να προσληφθεί στη νεοϊδρυθείσα Υπηρεσία Δημοσίων Έργων Κρήτης. Αναλαμβάνει μάλιστα ο ίδιος τα καθήκοντα του Επιθεωρητή Δημοσίων Έργων Κρήτης. Δυο χρόνια όμως μετά απολύεται και από την υπηρεσία αυτή όταν μετά τη σχεδίαση της σιδηροδρομικής γραμμής Χανίων – Ηρακλείου – Σητείας αρνήθηκε να πληρώσει τους μελετητές της σιδηροδρομικής γραμμής Μεσσαράς, αφού διαπίστωσε ότι η μελέτη παρουσίαζε κάποιες ατέλειες.
“Το μήλο τη Έριδος” η Παρασκευούλα Βλουμ το 1914 σε ηλικία 44 χρονών
Όταν, σύντομα βέβαια, έγινε πεποίθηση πως τελικά είχε δίκιο ο Σαββάκης, το Μάρτιο του 1908 επαναδιορίζεται ως Μηχανικός Α’ Περιφέρειας Δημοσίων Έργων, απ’ όπου όμως λίγο αργότερα παραιτείται και από εκεί για να ασχοληθεί απερίσπαστος με το ελεύθερο επάγγελμα – το σχεδιασμό, τη μελέτη και την κατασκευή κτιρίων – που πάντα τον γοήτευε.
O Μιχαήλ Σαββάκης ήλθε σε ρήξη με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, όχι για πολιτικούς, αλλά για ερωτικούς λόγους.
Ο μεγάλος έρωτας του Ελευθερίου Βενιζέλου υπήρξε η Παρασκευούλα, σύζυγος του Αθανασίου Βλούμ το γένος Γεωργίου Φουλάκη, η οποία περιγράφεται ως αψηλόκορμη, καλλονή και ως μια από τις ωραιότερες γυναίκες των Χανίων εκείνης της εποχής. Ο Βενιζέλος διατηρούσε οικογενειακές σχέσεις με τον σύζυγο της δικηγόρο, Θανάση Βλουμ, τον οποίο είχε και συνεργάτη στο γραφείο του. Μεταξύ του Βενιζέλου και της Παρασκευούλας γεννήθηκε ένας μεγάλος έρωτας, όσο ζούσε ο σύζυγος της. Μετά τον θάνατο του Θανάση Βλούμ, την 9-1-1906 στα Χανιά, έγιναν τρεις προτάσεις γάμου στην όμορφη χήρα, από τον συμβολαιογράφο Κουφάκη, τον Χαρ. Τορνατζάκη και τον Μιχαήλ Σαββάκη, τις οποίες, η όμορφη νεαρή χήρα απέκρουσε εξ αιτίας του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος την ζήτησε μάλιστα και σε γάμο από τον θείο της, Ι. Μαλλινάκη πριν κλείσει χρόνος από τον θάνατο του συζύγου της. Ο Βενιζέλος μέχρι το 1910, που ανέβηκε στην Αθήνα είχε σχέσεις με την όμορφη χήρα. Η Παρασκευούλα ήρθε κι αυτή στην Αθήνα, αλλά κατάλαβε γρήγορα ότι η πολιτική είχε κερδίσει τον Βενιζέλο. Γύρισε στα Χανιά, παντρεύτηκε το 1922, ένα χρόνο μετά τον δεύτερο γάμο του Βενιζέλου τον επίσης μικρότερό της Φαίδρο Βάμβα. Έμεινε χήρα. Παντρεύτηκε για τρίτη φορά κι έμεινε και πάλι χήρα το 1947. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και πέθανε το 1961 σε ηλικία 91 χρόνων.
Παύλος Σαββάκης, γνωστός ως Σαββόπωλος
Ο Μιχαήλ Σαββάκης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος λογόφεραν και τελικά πιάστηκαν στα χέρια για την όμορφη χήρα Παρασκευούλα Βλουμ.
«….Μια βραδιά συνάντησε ο Βενιζέλος τον Σαββάκη έξω από το δικηγορικό του γραφείο, στην Τριμάρτυρη, και πήγε να του κάμει παρατηρήσεις γιατί ο Σαββάκης κυνηγούσε την Παρασκευούλα. Ο Σαββάκης αγρίεψε και σήκωσε τη γνωστή μαγκούρα του. Αλλά και ο Βενιζέλος δεν έμεινε πίσω. Τελικά άκουσε τη φασαρία ο Γιώργης Ξενάκης, που ήταν αντιγραφέας στο γραφείο του Βενιζέλου, και τους χώρισε…..Ο πρώτος τσακωμός είχε και συνέχεια. Εξαγριωμένος ο Μιχ. Σαββάκης που ο Βενιζέλος του ‘φαγε τη γυναίκα των ονείρων του, όταν θα συναπαντηθεί κάποια νύχτα με το Βενιζέλο, θα τον αφήσει να προσπεράσει και θα του δώσει μια δυνατή μπαστουνιά στο κεφάλι. Το κτύπημα ήταν γερό και ο Βενιζέλος σώθηκε με το μιραμπώ καπέλο που φορούσε….. το καπέλο χώθηκε μέχρι τα αυτιά του Βενιζέλου, ο οποίος δεν έδωσε συνέχεια στην υπόθεση…».
Εξ αιτίας της δυσμένειας του Βενιζέλου και της πολιτικής ανόδου του ο Μιχαήλ Σαββάκης απομακρύνθηκε από τις κυβερνητικές θέσεις και ασχολήθηκε ως ιδιώτης μηχανικός στα Χανιά.
Έργα του Σαββάκη είναι τα περισσότερα κτίσματα της εποχής του στην περιοχή Χανίων, επίσης το σχέδιο της νέας πόλης των Χανίων, η γέφυρα του Αλικιανού, η Αλμυρούπολις, η εκκλησία του Αγίου Λουκά, δρόμοι, υδραγωγεία, η Αγροτική Τράπεζα, τα σπίτια των Παπαδόπετρου, Μπιστολάκη, Κούνδουρου, Γαροφαλάκη), Στεφανάκη, Ξηρουχάκη, το Δεσποτικό και άλλα. Έδειξε ενδιαφέρον και φρόντισε για την διάνοιξη του νέου δρόμου από Σελλιά μέχρι το φαράγγι του Κοτσυφού στο σημείο πο περίπου που σήμερα υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου.
Ο Σαββάκης ήταν ένας χαρισματικός ενεργητικός και ταλαντούχος άνθρωπος. Ως δημόσιος υπάλληλος, αλλά και ως ιδιώτης, δεν φοβόταν να υπερασπίζεται δημόσια τις επιστημονικές του απόψεις, ακόμα και δημοσιογραφώντας στις τοπικές εφημερίδες – πράγμα πολύ τολμηρό για την εποχή – και φυσικά με γνώση των συνεπειών. Έτσι κάθε τόσο είτε τον απέλυαν, είτε δε δίσταζε και να παραιτείται ο ίδιος από τη θέση του, όταν επιχειρούσαν να τον υποβαθμίσουν.
Δεν δημιούργησε δική του οικογένεια, αλλά καθοδήγησε και προσανατόλισε τους περισσότερους από τους νεώτερους του μηχανικούς.
Το κύκνειο άσμα του ήταν το κτίσιμο του κινηματοθέατρου Άπτερα, που δυστυχώς άφησε μισοτελειωμένο, γιατί χρεοκόπησε η επιχείρηση του τεχνικού γραφείου του, στην οικονομική κρίση του 1930, οπότε και έχασε όλη του την περιουσία.
Τελικά, ο υπερευαίσθητος αυτός πρωτομάστορας των μεγαλυτέρων δημόσιων έργων της Κρητικής Πολιτείας, όχι μόνο δεν ευτύχησε να δημιουργήσει μια δική του οικογένεια, αλλά πέθανε πολύ φτωχός και πολύ μόνος μέσα στην κατοχή (1942), στο Γηροκομείο Χανίων. Τα επόμενα δέκα χρόνια μετά την χρεοκοπία του, το 1930 βοηθήθηκε κατά καιρούς με μικρά χρηματικά ποσά, από μερικούς Χανιώτες συναδέλφους του μηχανικούς. Ο θάνατός του μέσα στη φτώχεια και τη στέρηση, και η οικονομική βοήθεια από συναδέλφους του προς τον Μιχαήλ Σαββάκη κατά το τέλος της ζωής του, στάθηκε και η κυριότερη αφορμή για τη δημιουργία Ειδικού Ταμείου των Μηχανικών στο νομό Χανίων.
Ο Μιχαήλ Σαββάκης δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο κυριότερος ιδρυτής και καθοδηγητής της υπηρεσίας των Δημοσίων Έργων στην Κρήτη.
Βιβλιογραφία
– Αιμιλία Κλάδου- Μπλέτσα ,Τα Χανιά έξω από τα τείχη. Αθήνα 1998.
– Γιάννης Μανωλικάκης, Ελευθέριος Βενιζέλος-Η άγνωστη ζωή του. Αθήνα 1985.
– Γιώργος Εκκεκάκης, Ρεθεμνιώτες που πέρασαν αφήνοντας ίχνη. Ρέθυμνο Χριστουγεννα 2007.
– Γιώργος Φθενάκης, Σινέ Σαντάν 1899-1999. Από το ένα γύρισμα του αιώνα στο άλλο. Χανιά 2000.
– Kώστας Ι. Ανδρεαδάκης, Οι Σελλιανοί. Ρέθυμνο 2003.
Ελευθέριος Βενιζέλος, ως δικηγόρος στα Χανιά
