(Γράφει o Μανώλης Παττακός )
Λίγα μέτρα από το εξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης:
στη θέση Πλάτες του χωριού Πατσός Αμαρίου Ρεθύμνου Κρήτης,
καμιά διακοσαριά μέτρα βόρεια από την κρυψώνα «Χάρακας» όπου διαδραματίστηκαν το Μάη του 1944 τα γεγονότα που εξιστορούνται,
τοποθετήθηκε αναμνηστική επιγραφή με όσα αναφέρονται για το χωριό Πατσός στο διάσημο – παγκοσμίως – βιβλίο / ημερολόγιο του Stanley Moss: «ILL MET BY MOONLIGHT / Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε». Στο εξώφυλλό του βιβλίου:
φαίνονται καθιστοί ο Patrick Leigh-Fermor (με το μπερέ) και ο Stanley Moss.
Στο αριστερό μέρος της αναμνηστικής επιγραφής είναι – με γερτά γράμματα – το πρωτότυπο Αγγλικό κείμενο του Stanley Moss, στο δεξιό μέρος η Ελληνική του μετάφραση:
From the book “ILL MET BY MOONLIGHT” of Stanley Moss (first published in 1950).
Things have suddenly cleared up a lot.
The night before last (May 7) we left our hideout at Yerakari and completed the easy march to Patsos in quick time, arriving at our destination before midnight – this, despite the fact that the mule which had been brought for the General was so lame that we had to leave it behind. The General was obliged to complete the journey on foot, but he marched very well and slowed us up scarcely at all. It seems that this mountain air is getting him into fine trim!.
We are now hiding in a delightful spot which is about a quarter of a mile from Patsos. We sleep in a stone-walled hut which has been built against the base of a steep cliff, so with trees on three sides and the cliff behind us we could not have found a more sheltered position.
. . .
The dinner was excellent. We are being cared for by a charming family which, though very poor, gives us everything it has. The father (Efthimios G. Harokopos) is a fine, old-fashioned Cretan type, and he tell us that since the German occupation he has looked after more than sixty British and Colonial stragglers who were hiding from the enemy. His young daughter is a sweet-looking girl whose face has the appearance of a delicate waxen mask – a look of L’inconnue de la Seine – and altogether she is possessed of a natural grace and charm which is all too rare among the island’s women folk. She goes bare-armed, bare-legged, and wears a one piece canvas dress, and her hair is arranged in two long plaits. It is quite possible, I suppose, that she is only about twelve years old, and perhaps it would be best not to think of her as she will be in ten years’ time. Her brother, Iorgi by name, is a handsome young man with a quiet manner and Biblical face. He speaks a little English, and has told me that he would like to go with us to Cairo. We may take him along if there’s room on board.
. . .
We have been so well looked after at this hideout that this afternoon we decided to give the family a present of gold (for we knew that its wealth consisted of little more than some goats and a few olive-trees); so Paddy (Patrick Leigh Fermor) called the old father aside. He reminded him that we were in all probability going to take his only son, Iorgi, with us to Egypt, and therefore there would be no one left to help with the work at home. So, Paddy continued, would he accept the hopelessly inadequate gift of a few sovereigns in exchange of his son? But the old man – as well we might have guessed – merely shook his head, thanked us for our kind thought, and politely refused. We did not press him.
The General, who had been watching this scene with interest, was most impressed by the old man’s refusal, and he said as much to Paddy and me. It is a fact that as each day goes by and he meets more Cretans he is becoming more and more aware of their affection and self-sacrifice towards us. I don’t believe that he ever realized before how much the German are hated on the island, and how popular by comparison – despite let-downs and reversals – are the British.
Some food now, then on to Photeinou.
_____________________________
Patrick Leigh Fermor (major of SOE) and Stanley Moss (captain of SOE) planned and were in command of “The Abduction of General Kreipe”, April-May 1944, Crete.
Από το βιβλίο “ILL MET BY MOONLIGHT” του Stanley Moss (πρώτη έκδοση το 1950).
Τα πράγματα δείχνουν να ξεκαθαρίζουν.
Το προχθεσινό βράδυ (7 Μάη) φύγαμε από την κρυψώνα μας στο Γερακάρη και περπατώντας φτάσαμε σύντομα στην Πατσό πριν τα μεσάνυχτα – κι αυτό παρά το γεγονός ότι το μουλάρι που είχαν φέρει για το στρατηγό ήταν τόσο αδύναμο που χρειάστηκε να το αφήσουμε πίσω. Ο στρατηγός αναγκάστηκε να περπατήσει, και περπάτησε μια χαρά χωρίς να μας καθυστερεί. Φαίνεται πως ο αέρας τούτου του βουνού τον ανανεώνει.
Κρυβόμαστε τώρα σε ένα θαυμάσιο μέρος που απέχει κάπου τετρακόσια μέτρα από την Πατσό. Κοιμόμαστε σε ένα πετρόχτιστο καταφύγιο φτιαγμένο στη ρίζα ενός απότομου γκρεμού. Με δέντρα στις τρεις πλευρές και ένα μεγάλο βράχο πίσω μας δεν θα μπορούσαμε να βρούμε πιο προφυλαγμένη τοποθεσία.
. . .
Το φαγητό ήταν εξαιρετικό. Μας φροντίζει μια χαριτωμένη οικογένεια, που, αν και πολύ φτωχή, μας προσφέρει κάθε τι που έχει. Ο πατέρας (Ευθύμιος Γεωργίου Χαροκόπος) είναι ένας ωραίος Κρητικός του παλιού-τύπου, και μας λέει ότι από την αρχή της Γερμανικής κατοχής έχει φροντίσει περισσότερους από εξήντα κυνηγημένους στρατιωτικούς, από τη Βρετανία και τις αποικίες της, που κρύβονταν από τον εχθρό. Η νεαρή κόρη του είναι ένα όμορφο κορίτσι με πρόσωπο σαν λεπτοδουλεμένη κέρινη μάσκα – μια μορφή σαν της «άγνωστης του Seine» – και συνολικά διακατέχεται από τέτοια φυσική χάρη και γλύκα που σπάνια απαντάται στις ντόπιες γυναίκες. Πάει ξεμανίκωτη, ξυπόλυτη και φορά ένα μονοκόμματο φόρεμα, με τα μαλλιά της φτιαγμένα σε δυο μακριές πλεξούδες. Είναι πολύ πιθανό, υποθέτω, πως είναι μόνο γύρω στα δώδεκά της χρόνια, και καλό θα ήτανε να μη σκέφτομαι το πως θα δείχνει σε δέκα χρόνια από τώρα. Ο αδερφός της, που τον λένε Γιώργη, είναι ένας όμορφος νεαρός με ήσυχους τρόπους και βιβλική φυσιογνωμία. Ξέρει λίγα Αγγλικά και μου έχει πει πως θα ήθελε να έρθει μαζί μας στην Αίγυπτο. Θα τον πάρουμε αν έχει χώρο το μέσο διαφυγής.
. . .
Μας περιποιήθηκαν τόσο καλά σε αυτή την κρυψώνα που το απόγεμα αποφασίσαμε να κάνουμε στην οικογένεια ένα χρηματικό δώρο (μιας και ξέραμε ότι όλη τους η περιουσία ήταν κάτι περισσότερο από λίγα κατσίκια και μερικά ελαιόδενδρα). Ετσι ο Πάντυ (Πάτρικ Λη Φέρμορ) κάλεσε το γερο-πατέρα παράμερα. Του θύμισε ότι πιθανότατα θα παίρναμε το μοναδικό του γιο, το Γιώργη, μαζί μας στην Αίγυπτο, κι έτσι δε θα έμενε κανείς να τον βοηθά. Θα δεχόταν, τον παρακάλεσε ο Πάντυ, αυτό το απελπιστικά μικρής αξίας δώρο των λίγων λιρών σε «αντάλλαγμα» του γιου του;
Μα ο γέρος – όπως ίσως να είχαμε προβλέψει – απλά κίνησε το κεφάλι του, μας ευχαρίστησε για τη σκέψη μας, και ευγενικά αρνήθηκε. Δεν τον πιέσαμε.
Ο Στρατηγός, που παρατηρούσε αυτή τη σκηνή με ενδιαφέρον, εντυπωσιάστηκε εξαιρετικά από την άρνηση του γέρο-άντρα, και είπε κάμποσα γι αυτό σε μένα και τον Πάντυ. Είναι γεγονός πως καθώς περνούν οι μέρες και συναντά κι άλλους Κρητικούς, συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο τη συμπάθειά τους και την αυτοθυσία τους για εμάς. Δεν πιστεύω ότι είχε καταλάβει μέχρι τώρα πόσο πολύ μισητοί είναι οι Γερμανοί στο νησί, και πόσο δημοφιλείς – σε σύγκριση –, παρά τις απογοητεύσεις και τα προβλήματα, είναι οι Βρετανοί.
Λίγο φαγητό, και συνεχίζουμε για Φωτεινού.
_________________________________
O Πάτρικ Λη Φέρμορ (ταγματάρχης SOE) και ο Στάνλεϋ Μος (λοχαγός SOE) σχεδίασαν και ηγήθηκαν της «Απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε», Απρίλης-Μάης 1944, Κρήτη.
Ο Ευθύμιος Γεωργίου Χαροκόπος, 1890-1981
ανάμεσα στα άλλα που έκανε:
Στο κάλεσμα του Ελευθέριου Βενιζέλου γύρισε από την Αμερική (όπου είχε φύγει μετανάστης) και πολέμησε εθελοντής στους απελευθερωτικούς αγώνες δίπλα στον ήρωα Κλειδή. Σαν σκοτώθηκε ο Κλειδής, ο Χρήστος Μακρής ανέλαβε την αρχηγία του σώματος. Όταν σκοτώθηκε και ο Μακρής (1912), ο Ευθύμιος Γ. Χαροκόπος μετέφερε με αυτοθυσία – για να μη σκυλευθεί – τη σορό του φίλου και αρχηγού του .
Κατά τη μάχη της Κρήτης (1941) άρπαξε από τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές σημαντική ποσότητα ιατροφαρμακευτικού υλικού και την παράδωσε στον επί κεφαλής του κινητού νοσοκομείου Ρεθύμνου γιατρό Δασκαλάκη.
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, στο σπίτι του στην Πατσό βρήκαν καταφύγιο και υποστήριξη όσοι αντιστέκονταν στους Γερμανούς, δεξιοί και αριστεροί, Ελληνες και ξένοι.
Stanley Moss:
Ο Στάνλεϋ Μος γεννήθηκε το 1921 και υπηρέτησε ως λοχαγός ειδικών αποστολών του Αγγλικού στρατού στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου.
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ (ταγματάρχης ειδικών αποστολών του Αγγλικού στρατού) μαζί με τον Στάνλεϋ Μος σχεδίασαν και ηγήθηκαν της Απαγωγής του Γερμανού Στρατηγού Κράιπε.
Επτά Κρητικοί αντάρτες συμπλήρωναν την ομάδα των απαγωγέων.
Από τον πρόλογο του βιβλίου «ILL MET BY MOONLIGHT”:
Το 1945 το Γραφείο Πολέμου (της Αγγλίας) απαγόρεψε την έκδοση αυτού του βιβλίου. Μα τώρα (1950) που ηρέμησαν τα πράγματα και ήρθε το τέλος της λογοκρισίας, μπορεί να εκδοθεί σχεδόν ατόφιο όπως γράφτηκε . . .
Δεν προσπάθησα να ξαναγράψω κάποιο κομμάτι του βιβλίου γιατί έτσι θα χανόταν το πνεύμα της ανεμελιάς και ο ενθουσιασμός των εικοσιδυό χρόνων με τα οποία γράφτηκε. . .
Το ημερολόγιό που κρατούσα ήταν πλήρες. Κι αυτό γιατί στην Κρήτη χρειάστηκε να κάνουμε τη μέρα νύχτα, κι έτσι υπήρχε πολύς ελεύθερος χρόνος στις ημερήσιες κρυψώνες μας. Αυτό το αναφέρω γιατί είναι λογικό να αναρωτηθεί ο αναγνώστης πως είναι δυνατό να προστίθενται σε μια μέρα δέκα ή είκοσι σελίδες στο ημερολόγιο, ενώ μας κυνηγούσαν από τη μια άκρη του νησιού ως την άλλη.
Η ιστορία γράφτηκε μόνη της, αυτόματα, χωρίς να χρειαστεί ιδιαίτερη προσπάθεια από τη μεριά του συγγραφέα, μα γράφτηκε με ένα πολύ ιδιωτικό / εγωκεντρικό τρόπο. Το να δημοσιοποιηθεί ένα τέτοιο ημερολόγιο είναι ένα βήμα που κανείς συγγραφέας δεν το κάνει χωρίς νευρικότητα και έγνοια . . .
Με την ευκαιρία ευχαριστώ τον Patric Leigh-Fermor που διάβασε και διόρθωσε το χειρόγραφό μου.
W. STANLEY MOSS
Μανώλης Παττακός του Κωνσταντίνου και της Ελευθερίας κόρης του Ευθυμίου Γ. Χαροκόπου.
Email: man@pattakon.com
