Η Κρήτη στην Επανάσταση του 1821

Στο πλαίσιο του εορτασμού για τον ξεσηκωμό του γένους μας απέναντι στον τουρκικό ζυγό, παρουσιάζουμε παρακάτω ένα μικρό αλλά συνάμα περιεκτικό χρονογράφημα των γεγονότων του Απελευθερωτικού Αγώνα στην Κρήτη για την ελευθερία του γένους.

Αν και οι συνθήκες δεν ευνοούσαν για να ξεκινήσει η Επανάσταση στην Κρήτη, όπως στον Μωριά και στη Ρούμελη, μετά από συνέλευση που έλαβε χώρα στην Παναγία τη Θυμιανή των Σφακίων αποφασίστηκε η έναρξή της τον Απρίλιο του 1821. Η αρχή ήταν νικηφόρα καθώς στο Λούλο Αποκορώνου των Χανίων οι Κρητικοί προβάλλουν ισχυρή αντίσταση και κατατροπώνουν του Τούρκους. Οι τελευταίοι δεν άφησαν το γεγονός να περάσει έτσι και την επομένη κρέμασαν τον επίσκοπο Κισσάμου Μελχισεδέκ και σκότωσαν στα Χανιά 400 Χριστιανούς. Την ίδια τύχη είχε και ο επίσκοπος Ρεθύμνου, όπως και πολλοί Χριστιανοί που κατοικούσαν στην πόλη μας. Στο Ηράκλειο οι Τούρκοι σκότωσαν τον Μητροπολίτη Γεράσιμο και 5 επισκόπους, έκαναν στάχτη την Μητρόπολη και θανάτωσαν άμαχο πληθυσμό ο οποίος λογίζεται γύρω στα 800 άτομα. Ποιοι ανατολικά δε στη Σητεία Λασιθίου, οι Τούρκοι σκότωσαν 300 Χριστιανούς έβαλαν φωτιά στη Μονή Τοπλού, και απαγχόνισαν πολλούς μοναχούς. Μετά απ’ αυτό η ένοπλη αντίσταση ήταν μονόδρομος.

Το Νοέμβριο του 1821 με παρέμβαση του απεσταλμένου του Υψηλάντη, Μιχαήλ Αφεντούλη η Κρήτη διαιρείται σε 4 διαμερίσματα. Εν τω μεταξύ ένα χρόνο αργότερα, ο Σουλτάνος για να καταπνίξει την Ελληνική Επανάσταση ζητάει τη βοήθεια, του ομότιμού του της Αιγύπτου Αλή Μεχμέτ. Τον Μάιο του 1822 6.000 Αιγύπτιοι στρατιώτες υπό τις οδηγίες του Χασάν Πασά, ενώνονται με τους Τούρκους και χτυπούν τους επαναστάτες Χριστιανούς κατά σειρά σε Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο και Λασίθι. Από την ορμή των Οθωμανών δεν ξεφεύγουν οι άμαχοι του Μεραμπέλου και της Μιλάτου. Η πολιορκία από τον Χασάν και τους άνδρες του είναι μια πραγματικότητα. Κατά τη διάρκεια αυτής της πολιορκίας, πολλοί Κρητικοί σκοτώθηκαν από τα πυρά του εχθρού, ενώ άλλοι πουλήθηκαν ως δούλοι. Στη διάρκεια αυτών των γεγονότων ο Χασάν έπεσε από το άλογό του και σκοτώθηκε. Το 1823 ο Τομπάζης από την Ύδρα, παίρνει τη θέση του Αφεντούλη και οι ελπίδες για κάτι ελπιδοφόρο αναπτερώνονται. Από την άλλη πλευρά ο Χουσεΐν αναπληρώνει τον Χασάν. Ο Οθωμανικός στρατός μετράει 12.000 μαχητές και ο Τομπάζης καταφέρνει να αντιτάξει μόλις 30.000 επαναστάτες. Στη μάχη που δίνεται στην Αγία Βαρβάρα του Ηρακλείου οι Κρητικοί οπισθοχωρούν ατάκτως και ο Χουσεΐν φτάνει μέχρι τον Μυλοπόταμο στο Ρέθυμνο, ενώ σταδιακά κατακτά όλο το νομό Χανίων. Ο Τομπάζης εγκαταλείπει την Κρήτη, τον Απρίλη του 1824. Πολλοί Κρητικοί που είχαν καταφύγει στην Πελοπόννησο και πολεμούσαν τον Ιμπραήμ επιστρέφουν με πλοιάρια στην Κρήτη και συγκεκριμένα στην Γραμβούσα, καταλαμβάνοντας το φρούριό της, αλλά και το φρούριο της Κισσάμου. Η επανάσταση στην Κρήτη ξαναφουντώνει. Το 1827 επιχειρείται ανανέωση της Επανάστασης στα ανατολικά. Οι επαναστάτες πολιορκούν και καίνε τους Τούρκους στην Κριτσά και στην Νεάπολη του Λασιθίου. Όμως αργότερα δέχτηκαν επίθεση στην περιοχή της Πεδιάδος Ηρακλείου όπου και υποχώρησαν άτακτα. Το 1828 ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης από την Ήπειρο καταφτάνει με 700 στρατιώτες στο Φραγκοκάστελλο και στο πλαίσιο κλεφτοπολέμου μάχεται τους Τούρκους. Ο Μουσταφά δεν αφήνει τα πράγματα να περάσουν έτσι και σκοτώνει τον Χατζημιχάλη μαζί με περίπου 400 άνδρες του. Στη Μεσσαρά οι οπλαρχηγοί μεταξύ των οποίων οι Ξωπατέρας, Κόρακας και Μαλικούτης, αντιστέκονταν στον τουρκικό ζυγό. Τρεις χιλιάδες Τούρκοι το Φεβρουάριο του 1829 εκστρατεύουν κατά του Ξωπατέρα και του στρατού του, με τον οπλαρχηγό να βρίσκει φρικτό θάνατο, μέσα στη Μονή Οδηγητρίας. Τέλος το 1829 πολύ γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ύπαιθρος βρίσκεται στα χέρια των Χριστιανών, ενώ τα αστικά κέντρα των Χανίων, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου στα χέρια των Τούρκων. Ένα χρόνο αργότερα οι Μεγάλες Δυνάμεις στη βάση του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου δεν θεώρησαν την Κρήτη κομμάτι της ελεύθερης Ελλάδας. Έτσι ο Αγώνας που κράτησε σχεδόν 10 χρόνια λήγει όχι με την απελευθέρωση της Κρήτης, αλλά με το δόσιμό της στον Αιγύπτιο Αλή Μεχμέτ ως δώρο για τη βοήθειά που πρόσφερε στον Σουλτάνο.

Παρότι το αποτέλεσμα του αγώνα του Κρητικού λαού δεν ήταν άκρως νικηφόρο και δεν επετεύχθη η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, δόθηκαν πολλοί ακόμη αγώνες για τον σκοπό αυτό, με αποκορύφωμα την Επανάσταση του 1866 με το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου που αποτέλεσε την αρχή του τέλους για την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Κρήτη, παρότι έπρεπε να περάσουν 32 χρόνια από τότε για να φύγει και ο τελευταίος Τούρκος από την Κρήτη που γίνεται Κρητική Πολιτεία (1898) και άλλα 15 χρόνια (1913) για την εκπλήρωση του πόθου της Ένωσης με την Ελλάδα. Το πάθος των επαναστατών για τη λευτεριά μας δίνει το παράδειγμα για την αντίσταση και το κουράγιο που θα πρέπει να προβάλουμε στις μέρες μας στις δύσκολες εποχές που ζούμε.